________________
-
દવા છે.
એ
વિના આગળ ને આગળ જ વધતો હયો એ બધાની નજર સામે સતત તરવરતો રહેતો “વિનયપિટક' ગ્રંથ જાણે એમનામાં એવો જમાનો શક્તિપાત કરી રહ્યો હતો કે, મરણતોલ વિપત્તો સત્યાત્રિકોની ગતિને થંભાવી ન શકતી. મન ગમે તેટલું મક્કમ હોય, પણ તનની તાકાત તો અસીમ ન હોઈ શકે ને? કુદરતી કોની સામે તનનું શું ચાલે? એક યાત્રિક કુદરતી તોફાનોની સામે ટક્કર ન ઝીલી શક્યો અને વિનય પિટક'નું રટણ કરતો કરતો મૃત્યુ પામ્યો.
મુખ્યત્વે બરફવર્ષાનાં જે તોફાનોએ યાત્રિકનો ભોગ લીધો હતો, એ ફાહિયાનને તો નાહિંમત ક્યાંથી કરી શકે? પણ એના બે સાથીઓ આ તોફાનથી ડગમગી ગયા, અને ભારતનો પ્રવાસ અધવચ્ચે જ અધૂરો છોડી દઈને એ બે સાથીઓ ચીન તરફ પારોઠનાં પગલાં ભરીને પાછા વળી ગયા. ફાહિયાનનો દઢ સંકલ્પ હતો કે મરેંગે લેકિન કરેંગે. એક સાથી મૃત્યુના મુખમાં હોમાઈ ગયો અને બે સાથીઓ અધવચ્ચેથી પાછા વળી ગયા. આવી વિકટ પરિસ્થિતિમાંય ફાહિયાને બે સાથીઓના સહારે સહારે પ્રવાસ ચાલુ રાખ્યો. પેશાવર સુધીનો પ્રવાસ તો ઘણો કષ્ટપ્રદ રહ્યો, આ પછીનો પ્રવાસ કુદરતી તોફાનોનો સામનો કરવાનો ન હોવાથી કંઈક સુગમ ગણી શકાય, એવો હતો. એથી મથુરા વટાવીને જ્યાં ફાહિયાન પાટલિપુત્રમાં પ્રવેશ્યો, ત્યાં સમ્રાટ અશોકના રાજમહેલના દર્શને જ એની આંખો આનંદ અને આશ્ચર્યથી વિભોર બની જવા પામી. ‘વિનયપિટકનું દર્શન જોકે હજી સુધી થવા પામ્યું ન હતું. પણ ભારતની જે ભવ્યતા ડગલે ને પગલે જોવા મળી રહી હતી, એથી ફાહિયાનને જાણે એવી હર્ષાનુભૂતિ થતી હતી કે, અન્ય. અન્ય સ્વરૂપે વિનયપિટકનાં જ દર્શન મળી રહ્યાં હોય?
પાટલિપુત્રમાં સમ્રાટના રાજમહેલના માધ્યમે ફાહિયાનને ભારતની ભવ્યતાનાં જે દર્શન થવા પામ્યાં, એથી જ ફાહિયાનને આજ સુધી વેઠેલાં કષ્ટો એકદમ સાર્થક થઈ ગયેલાં જણાવા માંડ્યાં, તેમજ જ્યારે
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
૬૧
