________________
એ જમાનામાં અંગ્રેજોની કોઠી અમદાવાદમાં હતી. ગુજરાતનાં નાનાં મોટાં ગામનગરોમાં અંગ્રેજ સત્તા પોતાના આજ્ઞાતંત્રને જીવંત રાખવા ફોજદાર તરીકે કોઈ ને કોઈ અંગ્રેજની નિયુક્તિ કરતી. સત્તાની રૂએ એ ફોજદારો ક્યાંક પોતાનો રોફ જમાવીને સામાન્ય પ્રજાજનને કનડવાનો પ્રયાસ પણ કરતા, પરંતુ શેઠ મોહનલાલ જેવા મર્દો એ ફોજદારોને ફાવવા દેતા નહિ. એથી વટકે સાથ આવેલા ફોજદારોને દૂમ દબાવીને ભાગતા કૂતરાની જેમ એ ગામ-નગર છોડવાની અથવા દોરદમામ અને રોફથી મુક્ત બનીને વિનમ્ર વર્તણૂક અપનાવવાની ફરજ પડતી.
શેઠ મોહનલાલ પૂરા ભાલ વિસ્તારમાં પાંચમાં પુછાય, એવું પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિત્વ ધરાવતા હતા, પછી ધોલેરામાં તો તેઓની નામના કામના અનોખી હોય, એમાં આશ્ચર્ય શું ? તેઓ એક વાર બજારમાં ફરવા નીકળ્યા ત્યારે એમની નજર એક વાઘરણ સાથે રોફભર્યો વ્યવહાર કરતા અંગ્રેજ ફોજદાર પર પડી.
વર્ષોથી એક જ સ્થાન પર બેસીને બાવળનાં દાતણ વેચતી એક વાઘરણ પર નજર જતાં જ ફોજદાર રોફ ઠાલવવાનું મન ન રોકી શક્યા. રોફ સાથે એણે રાડ પાડી : આ બજાર કંઈ તારા બાપનો બગીચો છે કે, આમ રસ્તો રોકીને બેઠી છે? અહીંથી હઠી જઈને ખૂણામાં બેસ. લોકોને જતાં આવતાં કેટલી તકલીફ પડે છે. | વાઘરણે ગભરાતાં ગભરાતાં જવાબ વાળ્યો : સાહેબ! આ જગા પર તો બાપદાદાના વખતથી અમે દાતણ વેચવા બેસતા આવ્યા છીએ. આજ સુધી કોઈએ આની સામે વાંધો ઉઠાવ્યો નથી.
ફોજદારે સોટી ઉગામીને જવાબ વાળતાં કરડાકી સાથે કહ્યું: વાઘરણ થઈને સામો જવાબ આપે છે? આ રીતે લબલબ કરતાં તને શરમ નથી આવતી? તારા બાપદાદાઓએ ગુનો કર્યો , એટલે શું તને પણ ગુનો કરવાનો પરવાનો મળી જાય ખરો?
૮૬
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
