________________
ભૂતકાલીન ભારતની જ્ઞાન-સમૃદ્ધિ
દાનની ગંગા વહાવવા માટે જિનશાસનમાં મુખ્યત્વે સાત ક્ષેત્રો દર્શાવાયાં છે : જિનમૂર્તિ, જિનમંદિર, જિનાગમ, શ્રમણ, શ્રમણી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા : આ સાત ક્ષેત્રો પૈકી આજે વધુમાં વધુ ઉપેક્ષિત જો કોઈ ક્ષેત્ર જોવા મળતું હોય, તો તે જિનાગમ તરીકે દર્શિત ત્રીજું ક્ષેત્ર ગણીગણાવી શકાય. બીજાં બીજાં ક્ષેત્રો અંગે જો દાનની ટહેલ પડે, તો હજારની અપેક્ષા હોય, ત્યાં લાખ ભેગા થઈ જવા પામે. પણ જિનાગમ એટલું ઉપેક્ષિત ક્ષેત્ર જોવા મળે છે કે, આ ક્ષેત્ર માટે ટહેલ પાડવાની અત્યાવશ્યકતા હોવા છતાં કેટલા સંઘોમાં જ્ઞાન અંગે ટહેલ પડતી હશે, એ જ સવાલ છે. પછી જ્ઞાન માટે દાનની ગંગા વહી નીકળવાની તો વાત જ ક્યાંથી સંભવે?
જિનાગમ એટલે શ્રુતના અધ્યયન-અધ્યાપનની આજે તાતી આવશ્યકતા છે. ભવિષ્યમાં પણ શ્રુતના અધ્યયન-અધ્યાપનનો પ્રવાહ વહેતો રહી શકે, એ માટે શ્રુત ગ્રંથો ચિરંજીવ રહે એની તો અત્યાવશ્યકતા ગણાય, ત્યારે આ અંગે પ્રેરક બની શકવા સમર્થ ભારતના પડોશી દેશ ચીનના કેટલાક જ્ઞાનયાત્રીઓએ ધર્મગ્રંથો કાજે કરેલો પ્રચંડ પુરુષાર્થ જાણવા જેવો છે.
ભારત જેની ઉદ્ગમભૂમિ ગણાય, એ બૌદ્ધ ધર્મનો વિશેષ ફેલાવો ચીનદેશમાં જોવા મળતો હોવા છતાં બુદ્ધનો જન્મદેશ ભારત હોવાથી પહેલેથી જ ચીની બૌદ્ધાનુયાયીઓ માટે ભારતદેશ તીર્થભૂમિ સમો રહ્યો હોવાથી ભારતની યાત્રાએ જેમ ચીની યાત્રિકોનું ગમનાગમન ચાલુ રહ્યું
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૫૯
