________________
મહારાજે કહ્યું : કાળા માથાનો માનવી ધારે એ કરી શકે, આ કહેવત કંઈ ખોટી નથી! આપણે ધારતા નથી, માટે જ સહેલું કાર્ય પણ અઘરું જણાતું હોય છે. જો બરાબર સંકલ્પ કરીને ધારીએ, તો અઘરું ગણાતું કાર્ય પણ સાવ સહેલું અને સરળ બની જાય, મને પણ શરૂઆતમાં તો એમ જ લાગતું કે, આખી ગીતા કઈ રીતે કંઠસ્થ કરી શકીશ? પણ કરેંગે યા મરેંગે' જેવી ઢીલીપોથી વૃત્તિ નહિ, પરંતુ “મરેંગે લેકિન કરકે રહેંગે” જેવા દઢ સંકલ્પ સાથે મચી પડ્યો, તો ગીતા કંઠસ્થ કરી શક્યો અને ગીતાપાઠનો ખરો આનંદ તો હવે જ લૂંટી શકું છું.
આ સાંભળીને મહેતા મહારાજની ગીતાભક્તિ પર આફરીન થઈ જવા ઉપરાંત એ સનાતન સત્યનો સાક્ષાત્કાર પામી શક્યા કે, પુસ્તકસ્થ જ્ઞાનને હૃદયસ્થ બનાવવું હોય, તો એને કંઠસ્થ કરવું અનિવાર્ય ગણાય.
આ પ્રસંગ પરથી એવો બોધપાઠ લઈએ કે, પુસ્તકસ્થ સૂત્રો-સ્તવનોસઝાયોને સૌપ્રથમ વાંચીએ-વિચારીએ, પછી કંઠસ્થ કરવાના માધ્યમે વારંવાર પુનરાવર્તન કરીને અંતે હૃદયસ્થ બનાવીએ.
પુસ્તકસ્થ સૂત્ર-સ્તવનોનું વાંચીને પુનરાવર્તન કરવું અને કંઠસ્થ સૂત્રસ્તવનોનું પુનરાવર્તન કે ગાન કરવું. આ બે વચ્ચેના આભ-ગાભ જેવા અંતરને ઓળખી લેવા જેવું છે. પહેલી ક્રિયામાં પ્રત-પાનાં કે અક્ષરો પર જ આંખ કેન્દ્રિત કરવી પડતી હોય છે, બીજીમાં સ્વાધ્યાય સમયે અક્ષરોથી આગળ વધીને અંતર અર્થ પર કેન્દ્રિત થઈ શકાતું હોય છે અને ભગવદ્ભક્તિની પળોમાં વારંવાર ચોપડીમાં જ ચોટાડવી પડતી આંખોને પ્રભુજીની પ્રતિમા પર નિરંતર કેન્દ્રિત કરી શકાતી હોય છે. ચોપડીમાં આંખ રાખીને સ્તવનગાન થાય અને ભગવાન આંખ સમક્ષ હોય, ત્યારે જે ભક્તિગાન થાય, આ બે વચ્ચેનો તફાવત તો ચોપડીમાં જોઈને સ્તવન બોલી જનાર અને ભગવાન સમક્ષ આંખ સ્થિર કરીને ભગવતભક્તિમાં લયલીન બનનારા ભક્તની ભાવધારાને જોવાનો પ્રયત્ન થાય, તો તરત જ કળાઈ આવે.
૧૨
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
