________________
ન જ ગણાય, એવો નિષ્ફર એક નિર્ણય અમેરિકાની એ સરકસ-કંપનીએ લઈ લીધો. એ નિર્ણય હતો: પાગલ બનેલા હાથીને ગોળી મારીને એનાં સો વરસ કાચી પળમાં જ પૂરાં કરી નાખવાનો!
ભારતની ભૂમિ પર આવો કોઈ હાથી પાગલ બન્યો હોત, તો ચોક્કસ આવો નિષ્ફર વિચાર પણ ન આવત, આવા નિર્ણયની તો કલ્પનાય ક્યાંથી આવે? કદાચ લોભાં કોઈ કંપની આવો નિર્ણય લઈ લે, તોય એની વિરુદ્ધ પ્રચંડ જનજુવાળ જાગ્યા વિના ન રહેત, અને એથી એ નિર્ણયને પાછો ખેંચી લેવા, કંપનીને મજબૂર બનવું જ પડત. પણ હાથી અત્યારે ભારતના બદલે અમેરિકામાં હતો, એથી અમેરિકાની સરકસ-કંપની પાસે તો આવી આશા રાખવી જ વ્યર્થ હતી. હાથીની હત્યાનો નિર્ણય લઈ લેવાયા બાદ એના ઝડપી અમલ માટેનાં વિચારચક્રો ગતિમાન બન્યાં, જીવતો રહીને જે હાથી લાખનો પુરવાર થયો હતો, અને લખલૂટ લક્ષ્મીને દર્શકો પાસેથી ઘસડી લાવી શક્યો હતો, એને હવે શાંતિથી જીવવા દઈને કુદરતી મૃત્યુ સુધી પાળવા-પોષવાનું સરકસ કંપનીનું જ કર્તવ્ય હતું, પણ આ કર્તવ્ય અદા કરવાની વાત તો દૂર રહી, ઉપરથી એ કંપનીએ મૃત્યુનો મલાજો જાળવવાની ફરજ પણ ફગાવી દઈને, એના મોતમાંથી પણ કરોડોની કમાણી કરી લેવા માટેનું એક નિધુરાતિનિધુર આયોજન જાહેર કર્યું.
લાખોની લક્ષ્મી અને કરોડોની કીર્તિ કમાવી આપનાર એ બોઝોની નિર્દય હત્યાને ખેલ-તમાશા'નું સ્વરૂપ આપીને જાહેરમાં “હાથી હત્યાનો એ શો ભજવવાનું નક્કી કરીને પ્રેક્ષક તરીકે એમાં હાજર રહેનાર માટે મોંઘીદાટ ટિકિટ જાહેર કરવામાં આવી. આ તો અમેરિકી–પ્રજા હતી, આવો ખતરનાક ખેલ પાછો ક્યારે જોવા મળવાનો હતો, એમ માનીને ટિકિટ લેવા પડાપડી થઈ. ખેલનું મેદાન ચિક્કાર ઊભરાઈ ઊઠ્યું. હાથીની જાહેરમાં થનારી હત્યાના એ સમાચાર કોઈ ચકચારની જેમ ચોતરફ ચર્ચાઈ રહ્યા. કુતૂહલપ્રેમી પ્રજાને મન જે તમાસો હતો, એવા આ
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
૨૦
