________________
અણદાગ આબરૂ
સુકાળના કારણે કોઈ સાલ ઓળખાતી હોય, એવું ઓછું જોવા મળે છે, જ્યારે દુકાળના કારણે ઘણી સાલ-સંવતો ઓળખાતી હોય, એવું અનેક વાર નોંધાયેલું જોઈ શકાય છે. ચોત્રીસા (સંવત ૧૯૩૪) દુકાળ તરીકે ઓળખાતા સમયગાળામાં કાઠિયાવાડમાં બનેલી એક ઘટના પર દૃષ્ટિપાત કરીશું, તો દેવાણંદ ચારણની આશ્રિત કૂતરા તરફની વફાદારી પર અને આથીય વધુ તો શેઠને આપેલા વચનની વફાદારી જાળવવાની ટેક પર પણ આફરીન બની ગયા વિના નહિ જ રહી શકાય. ઘટના કંઈક આ રીતે ઘટવા પામી હતી.
કાઠિયાવાડમાં આવેલ ખાગેશ્રીના વીડનો એક નેસ દેવાણંદ ચારણના નામે-કામે ખૂબ જાણીતો હતો. એનું ટૂંકું નામ દેવા ભેડાં હતું. પણ ચારણોમાં એ અગ્રેસર હતો અને પૈસા, પરિવાર, પશુધનની એની સમૃદ્ધિ વખણાતી હતી, એથી દેવાણંદ ચારણ તરીકે જ એને સહુ ઓળખતા હતા. આસપાસના પ્રદેશમાં સુખ-સમૃદ્ધ ચારણ તરીકેની જે નામનાકામના એને વરી હતી, એની તો ભલભલાને ઈર્ષા થતી હતી.
કચ્છ-કાઠિયાવાડ પર ચોત્રીસા દુકાળ તરીકે કુદરતનો જે અભિશાપ ખાબક્યો હતો, એણે દેવાણંદ ચારણ જેવાની પણ કેડ ભાંગી નાખી હતી, ત્યાં બીજા બીજાની હાલત તો કેવી થવા પામી હશે, એની કલ્પના બરાબર આવી શકે. આ દુકાળના ઓળા એ રીતે કાઠિયાવાડમાં પણ ઊતરી પડ્યા હતા કે, પશુધનને મોતના મોંમાંથી ઉગારી લેવા દેવાણંદ
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૩૫
