________________
પોતાનો પુત્ર ગોપાલ એ થાપણને અણહક્કની ગણીને સામેથી સોંપવામાં આવે, તોય સ્વીકારવા તૈયાર ન થાય. આવી શક્યતા હતી, જે અંતે સાચી સાબિત થઈ હતી.
પોતાની ભૂલ આવો કોઈ વિપાક આણવામાં નિમિત્ત નહિ જ બને. એવા વિશ્વાસપૂર્વક તીર્થયાત્રામાં આગળ ને આગળ વધતા વિશ્વાસરાવને એક દહાડો પોતાના જ શ્વાસોશ્વાસે દગો દીધો અને એનો ભોગ બનનારા વિશ્વાસરાવની જીવનયાત્રા પર અણધાર્યું જ પૂર્ણવિરામ મુકાઈ જવા પામ્યું. એમની ચિરવિદાય બાદ ધીમે ધીમે પરિવારનું ભાગ્ય પણ પલટો લેવા માંડ્યું. બધી જવાબદારી પુત્ર ગોપાલ પર આવી, નાણાંની સંપૂર્ણ સાચવણી એના ભાગ્યમાં નહોતી લખાઈ, પણ નીતિમત્તાને અણિશુદ્ધ જાળવવાનું એનું ભાગ્ય તો જોરદાર હતું એની સૌ કોઈને વધુ પ્રતીતિ ત્યારે જ થવા માંડી કે, જ્યારે એક દહાડો અચાનક જ ગોખલેનો ભેટો થઈ જવા પામ્યો, ત્યારે ગોખલે સાથે થયેલી વાતચીતમાંથી આર્થિક મૂંઝવણ ટાળવાનો રાહ ગોતવાનો વિચાર સુદ્ધાં ગોપાલને ન આવ્યો.
ગોખલેએ જ્યારે સહજભાવે ગોપાલ સમક્ષ પિતાજી અંગે પૂછપરછ કરી અને આઘાતજનક જવાબ મળ્યો, ત્યારે ગોખલે પૂછી બેઠો કે, શું તેઓની ચિરવિદાય થઈ ગઈ ! આ સવાલ સાંભળીને ગોપાલને થયું કે, ગોખલેને પિતાજી પાસેથી કોઈ રકમ લેવાની રહી ગઈ હોવાથી સવાલ રૂપે આઘાત વ્યક્ત થઈ જવા પામ્યો હશે?
પોતે આર્થિક રીતે સદ્ધર નહિ, અદ્ધર હતો. પરંતુ નીતિમત્તાની દૃષ્ટિએ સંપૂર્ણ સદ્ધરતાનો સૂચક જવાબ વાળતાં ગોપાલે કહ્યું : આપ ચિંતા ન રાખતા, પિતાજી પાસેથી કોઈ લેવાની રકમ નીકળતી હશે, તો એ રકમ વ્યાજ સાથે પૂરેપૂરી ભરી આપવા બંધાઉં છું, આજે ભલે હું તમારી લેવાની રકમ ભરપાઈ ન કરી શકું, પણ જેમ બને તેમ વહેલી તકે એ રકમ ચૂકતે કરવા વચનબદ્ધ બનું છું.
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૨૩
