________________
સર્ગ - ૩
પિપ ]
પાંડવ ચરિત્રમ્ બાહ્ય અને અત્યંતર પાંચ કારણોથી વિદ્યા વધે છે. બાહાકારણ - આચાર્ય (ભણાવનાર) પુસ્તક, નિવાસ, સહાયક અને વલ્લભા... અત્યંતર કારણઃ- આરોગ્ય, બુદ્ધિ, વિનય, ઉદ્યમ અને શાસ્ત્રરાગ... આ અભ્યાસની સિદ્ધિ કરનારા છે અર્થાત્ વિદ્યાને વધારનાર છે.
દ્રોણાચાર્ય તે બધા કુમારોને મેવવૃષ્ટિની જેમ એકસરખી રીતે ભણાવે છે, પરંતુ તે મારોમાં બુદ્ધિની તારતમ્ય (મંદ તીવ્રતાના કારણે, વિદ્યા જુદા જુદા પરિણામરૂપ પરિણમી. પરંતુ તેમાં અર્જુન ગુરુએ બતાવેલ સર્વ પ્રકારની ધનુર્વિદ્યાનો જાણકાર થયો અને ગુરુની સેવા-સુશ્રુષા દ્વારા ન ભણાવેલી બાબતો પણ શીખી ગયો. ગુરુની સેવા કરવામાં લાગેલા અર્જુનનો થાક શાસ્ત્ર અભ્યાસમાં પરિશ્રમ કરવાથી દૂર થઈ જતો. તે અતિ વિનયવાન હતો. તેથી ગુરુના મનને જીતી લીધું.
કહ્યું છે કે – વિનયથી વિદ્યા ગ્રહણ કરવી અથવા ઘણું ધન આપીને અથવા વિદ્યાથી વિદ્યા પ્રાપ્ત કરવી. વિદ્યા પ્રાપ્તિ માટે ચોથો ઉપાય નથી.
એ પ્રમાણે અર્જુને ગુરુનો વિનય કરતાં દ્રોણાચાર્યનું મન જીતી લીધું. તેવી રીતે કર્ણ પણ ગુરુનો વિનય કરતાં દ્રોણાચાર્ય પાસેથી બધી કલાઓ શીખી લીધી, પરંતુ તે ગુણવાન હોવા છતાં પણ અર્જુન પર ઇર્ષા કરે છે. અર્જુનના વિનયથી ખેંચાયેલા દ્રોણાચાર્ય અર્જુનને કહ્યું : “હે અર્જુન ! હું તને જગતમાં એક અજોડ ધનુર્ધર (બાણાવળી) કરીશ.” (તે સાંભળીને હર્ષિત થયેલો અર્જુન વિશેષ પ્રકારે ગુરુનો વિનય કરતો ફરે છે.) અર્જુનનું એક બાણચાતુર્ય અને બીજું તેને મળતી ગુરુની કૃપા, આ બે કારણો સુયોધનને ખૂબ ખૂંચ્યાં. તે સુયોધન સદ્ગુણથી યુક્ત પાંડવોની સાથે ઇર્ષાભાવને ધરે છે. તથા કર્ણ અને દુર્યોધન પરસ્પર મૈત્રીભાવને રાખે છે.
એક વખત છૂટ્ટીને દિવસે ચામડાનો પટો હાથે પહેરી ધનુર્ધર અર્જુન પુષ્પકરંડ નામના વનમાં ક્રિીડા કરવાને માટે ગયો. ત્યાં અર્જુને એક કૂતરાને બાણોથી ભરાયેલા મુખવાળો જોયો. તે કૂતરાને જોઈને મનમાં ચિંતવ્યું કે અહીંયા કોઈપણ જગ્યાએ ધનુષ્યવાનોમાં કોઈ શ્રેષ્ઠ ધનુષ્યધારી છે. એ પ્રમાણે ચિંતવીને જ્યાં આગળ જાય છે, તેટલામાં લક્ષ ભેદવામાં પ્રવીણ એવા એક પુરુષને જોયો. તેની ધનુષ્યકલાની ઝડપ જોઈને આશ્ચર્ય પામેલા અર્જુને તેને પૂછ્યું : “તું કોણ છે ? તારો ગુરુ કોણ છે ?' તેણે કહ્યું : “હે મહાત્મન્ ! સાવધાન થઈને મારી કથા સાંભળો. આ પ્રદેશમાં આ બાજુ નજીકમાં રૂદ્રપલ્લી નામની પલ્લી છે. તેમાં હિરણ્યધનુ નામનો પલ્લીનાયક છે, તેનો હું પુત્ર છું. એકલવ્ય મારું નામ છે. તમે મને પુલિન્દ કુલમાં ઉત્પન્ન થયેલો જાણો. મારા ગુરુ દ્રોણ છે. જેનો શિષ્ય ધનંજય (અર્જુન) સંભળાય છે.”
પછી વદન (મુખ) પડી ગયું છે, તેવો અર્જુન પાછા ફરતા માર્ગમાં અત્યંત ક્રોધે ભરાયો. તેણે મનમાં આ પ્રમાણે ચિંતવ્યું. આ ભિલ્લ જો ચંદ્ર જેવા સફેદ સ્વગુણોથી મને પરાજીત કરે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
