________________
માર્ગદ્વાચિંશિકા/સંકલના
‘દ્વાચિંશદ્ધાત્રિશિકા' ગ્રંથની તૃતીય માર્ગદ્વાચિંશિકા'ના પદાર્થોની સંકલના :
માર્ગ એટલે શું ? :
સંસારનો અંત કરવાનો ઉપાય અથવા સંસારથી પર એવા શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિનો ઉપાય તે માર્ગ; અને તે માર્ગની પ્રવૃત્તિ ભગવાનના વચનથી થાય છે અને સંવિગ્ન-અશઠ ગીતાર્થની આચરણાથી થાય છે. માર્ગ આ બે સ્વરૂપવાળો છે. આથી કોઈ સાધુ, ભગવાનના વચનરૂપ માર્ગને સ્વીકારે અને સંવિગ્ન-અશઠ ગીતાર્થની આચરણાને ન સ્વીકારે, તો પરમાર્થથી ભગવાનના વચનરૂપ માર્ગનો પણ અપલાપ કરે છે.
અહીં વિચારકને પ્રશ્ન થાય કે અતીન્દ્રિય એવા યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં સર્વજ્ઞના વચન સિવાય અન્યની પ્રવૃત્તિ કઈ રીતે પ્રમાણ બને ? તેથી શ્લોક-૩માં આ બીજા પ્રકારનો માર્ગ પણ સર્વજ્ઞથી બતાવાયેલો છે, તે યુક્તિથી બતાવેલ છે.
તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે અતીન્દ્રિય એવા યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં સર્વજ્ઞનું વચન જ પ્રમાણ છે, છતાં સર્વજ્ઞના વચનથી જ પ્રાપ્ત એવી સંવિગ્ન-અશઠ ગીતાર્થની આચરણા પણ પ્રમાણ છે; અને જ્યાં કાળને અનુરૂપ આચરણાનો ભેદ સંવિગ્નો કરે છે, તે આચરણાનો ભેદ પણ પરમાર્થથી સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર જ હોવાથી સર્વજ્ઞના બતાવેલા માર્ગ કરતાં સર્વથા જુદો નથી.
ત્યારપછી ગ્રંથકારશ્રીએ શ્લોક-૭ થી ૧૪ સુધી સંવિગ્નની આચરણા શું છે ? અને અસંવિગ્નોની આચરણા શું છે? તે બતાવીને સંવિગ્નની આચરણા જ માર્ગ છે અને અસંવિગ્નોની આચરણા માર્ગ નથી, તેમ સ્પષ્ટ કર્યું છે. ત્યારપછી શ્લોક-૧૬-૧૭માં જેઓ બાહ્ય આચારપ્રધાન સંયમની આચરણા કરનારા છે અને આથી સમુદાયને છોડીને સ્વમતિ પ્રમાણે જીવે છે, તેઓ અસંવિગ્નોની જેમ માર્ગથી બહિર્ભત છે, તે કથન સ્પષ્ટ કરેલ છે.
વળી યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરવાને અનુરૂપ મુખ્ય જ્ઞાન ગીતાર્થોને છે અને તેમના પાતંત્ર્યથી અગીતાર્થોને છે. તેથી જેઓ ગીતાર્થનો ત્યાગ કરીને શુદ્ધ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
