________________
૧૭
માર્ગદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૫ ટીકા :
निषेध इति-सूत्रे विधिनिषेधौ हि गौणमुख्यभावेन मिथः संवलितावेव प्रतिपाद्येते, अन्यथाऽनेकान्तमर्यादातिक्रमप्रसङ्गादिति भावः ।।५।। ટીકાર્ચ -
સૂત્રે....માd: Wા સૂત્રમાં વિધિ અને નિષેધ ગૌણમુખ્યભાવથી જ પરસ્પર સંવલિત જ પ્રતિપાદન કરાય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે શાસ્ત્રમાં જે સ્થાને વિધિવાક્યો છે ત્યાં ગૌણભાવથી નિષેધ છે તેવો ઉલ્લેખ નથી, અને જ્યાં નિષેધવાક્ય છે ત્યાં ગૌણભાવથી વિધિ છે તેવો ઉલ્લેખ નથી. તેથી શાસ્ત્રના વિધિ-નિષેધો ગૌણમુખ્યભાવે પરસ્પર સંવલિત છે એમ કઈ રીતે કહી શકાય ? તેથી હેતુ કહે છે –
અવ્યથા=શાસ્ત્રમાં વિધિ-નિષેધ ગૌણમુખ્યભાવરૂપે સંવલિત છે એમ ન માનો તો, અનેકાંતની મર્યાદાના અતિક્રમનો પ્રસંગ છે, એ પ્રકારનો ભાવ છે=શ્લોકનો ભાવ છે. પા ભાવાર્થ :શાસ્ત્રમાં નિષિદ્ધ એવી પણ શિષ્ટોની આચરણાઓમાં અનેકાંતના આધારે પ્રમાણતાની યુતિ:
અવતરણિકામાં શંકા કરેલ કે જે સ્થાનમાં શાસ્ત્રના નિષેધ વચનોની પ્રાપ્તિ હોય તે સ્થાનમાં શિષ્ટાચારને પ્રમાણ કઈ રીતે સ્વીકારી શકાય ? અર્થાત્ સ્વીકારી શકાય નહીં. તેનું સમાધાન કરતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
શાસ્ત્રમાં કોઈ પ્રવૃત્તિનો સર્વથા નિષેધ નથી કે કોઈ પ્રવૃત્તિનું સર્વથા વિધાન નથી, પરંતુ જેમ લાભનો અર્થી વણિક, આય અને વ્યયની તુલના કરીને જે પ્રવૃત્તિમાં અધિક લાભ થાય તેમાં પ્રવૃત્તિ કરે, તેમ સાધુ બાહ્ય કઈ પ્રવૃત્તિ કરવાથી અધિક ગુણોની પ્રાપ્તિ થશે ? અને કઈ બાહ્ય પ્રવૃત્તિ કરવાથી અલ્પ આત્મગુણોની પ્રાપ્તિ થશે, તેની તુલના કરીને જે પ્રવૃત્તિથી અધિક ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય તે પ્રવૃત્તિ કરે. તેથી સાધુને જે બાહ્ય આચરણા સેવવાનો શાસ્ત્રમાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
