________________
૪૪
માર્ગદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૯ આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે તે સાધુઓને શાસ્ત્રના પરમાર્થને જોવાની સમ્યગ્દર્શનરૂપ નિર્મળ દૃષ્ટિ પ્રગટી નથી, આથી જ માત્ર બાહ્યક્રિયાઓને મોક્ષનું કારણ સ્વીકારે છે. વસ્તુતઃ સંવેગગર્ભ બાહ્ય ક્રિયાઓ મોક્ષનું કારણ છે, અને સંવેગનું પ્રબળ કારણ ગીતાર્થની નિશ્રા છે. તેથી જો ગીતાર્થના સાંનિધ્યમાં રહીને શાસ્ત્રઅધ્યયનાદિ કરતા અને સંવેગ વૃદ્ધિ પામત, તો તેઓનું કલ્યાણ થાત; પરંતુ મિથ્યાત્વથી છન્ન બુદ્ધિવાળા હોવાથી તત્ત્વને જોઈ શકતા નથી, તેથી ગીતાર્થના પારતંત્રનો ત્યાગ કરીને બાહ્ય આચારમાત્રમાં તેઓ રત રહે છે. તેથી જેમ અન્ય દર્શનવાળા સંન્યાસીઓ વ્રતના પરિણામથી રહિત છે, તેમ તેવા સાધુઓ જૈનદર્શનની નિર્દોષ ભિક્ષાચર્યાદિ ક્રિયાઓ કરે છે, તોપણ સ્વાભાવિક વ્રતના પરિણામથી રહિત છે. શાસ્ત્રકારોએ તેવા સાધુઓને કાગડાના દૃષ્ટાંતથી મૂઢ કહ્યા છે અર્થાતુ અજ્ઞાનાવિષ્ટ કહ્યા છે અર્થાત્ મોક્ષને અનુકુળ શું કરવું ઉચિત છે, તેના વિષયમાં તેઓ અત્યંત અજ્ઞાનથી આવિષ્ટ છે, તેમ કહેલ છે. આથી જ મોક્ષના પ્રબળ કારણભૂત એવા સંવેગના પરિણામની ઉપેક્ષા કરીને માત્ર બાહ્યક્રિયાના બળથી સંસાર તરવાના અર્થી થયા છે; અને તેમાં દૃષ્ટાંત આપે છે –
જેમ કેટલાક કાગડાઓ નિર્મળ પાણીથી પૂર્ણ સરોવરના કિનારાનો ત્યાગ કરીને મૃગજળમાં જળત્વની ભ્રાંતિવાળા મૃગજળ તરફ જાય છે, તેમ આ સાધુઓ પણ નિર્મળ જળના સરોવર જેવા ગીતાર્થના સાંનિધ્યનો ત્યાગ કરીને મૃગજળ જેવી સંવેગના પરિણામ વગરની બાહ્યક્રિયાઓમાં મોક્ષની કારણતાને ગ્રહણ કરીને ગીતાર્થના સાંનિધ્યને છોડવા તત્પર થાય છે; અને જેમ તેમાંના કેટલાક કાગડાઓ અન્ય કાગડાઓ વડે નિષેધ કરાવાથી તે સરોવરના કિનારાને છોડીને અન્યત્ર ગયા નહીં, તેથી સુખી થયા; તેમ જે સાધુઓ કોઈ અન્ય ગીતાર્થ દ્વારા નિવારણ કરાયા, અને તેઓએ સાધુઓને શીખામણ આપી કે સમુદાયમાં યત્કિંચિત્ દોષ લાગવા છતાં સંવેગની વૃદ્ધિ દ્વારા અને ગુણવાનની ભક્તિ દ્વારા જે ગુણોની વૃદ્ધિ થાય છે, તે ગુણવૃદ્ધિ માત્ર બાહ્ય આચારોથી થશે નહીં', તેથી તે સાધુઓમાંથી જે કેટલાક આ રીતે સમુદાયને છોડવાની પ્રવૃત્તિથી નિવર્તન પામ્યા, તે સાધુઓ જ્ઞાનાદિની સંપત્તિના ભાજન થયા અને જેમ જે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
