________________
માર્ગદ્વાત્રિશિકા/શ્લોક-૧ એકાંતે નથી, પરંતુ લાભાલાભની અપેક્ષાએ સમ્યક્ સમાલોચન કરીને જે પ્રવૃત્તિથી અધિક લાભ દેખાય તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરવાની અનુજ્ઞા છે, અને વિશિષ્ટ વ્યુતધર એવા ગીતાર્થો તે તે દ્રવ્યક્ષેત્રનું સમાલોચન કરીને ભવિષ્યમાં થનારા સાધુઓના હિતાર્થે ભગવાનના વચનથી કહેવાયેલી પૂર્વની પ્રવૃત્તિઓમાં પરાવર્તન કરે છે, અને તે પરાવર્તન પણ શિષ્ટ પુરુષના આચારરૂપ હોવાથી માર્ગ છે; કેમ કે શિષ્ટ પુરુષો મોહના ઉન્મેલનનું કારણ બને તેવી વિશિષ્ટ આચરણ કરનારા હોય છે.
અહીં કહ્યું કે “સંવિગ્ન-અશઠ ગીતાર્થોનું આચરણ માર્ગ છે', અને ત્યાં સંવિગ્ન-ગીતાર્થ ન કહેતાં “સંવિગ્ન-અશઠ ગીતાર્થ' કહ્યા, અને “અશઠનો અર્થ “અબ્રાંત' કર્યો. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જે સાધુ સંવેગવાળા છે અને ગીતાર્થ છે, આમ છતાં કોઈક સ્થાનમાં મતિની અલ્પતાને કારણે ભ્રાંત થયેલા હોય, તો તેઓની આચરણો માર્ગ બને નહીં, કેમ કે જેઓ સંવેગવાળા છે અને ગીતાર્થ છે તેથી શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણનારા છે, તેઓ પ્રાયઃ યથાર્થ નિર્ણય કરી શકે તેવા છે; છતાં કોઈક સ્થાનમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્રને આશ્રયીને ભગવાનના વચનની પ્રવૃત્તિમાં કંઈક પરાવર્તન કર્યું હોય, અને તે સ્થાનમાં મતિની અલ્પતાને કારણે બ્રાંત પણ થયા હોય, તો તે આચરણા માર્ગ બને નહીં. તેથી સંવિગ્નગીતાર્થ એવા પણ સાધુ અભ્રાંત હોય તો તેઓની આચરણા માર્ગ છે, એમ કહેલ છે.
વળી જેઓ ગીતાર્થ નથી અને સંવેગવાળા છે, તેઓ સ્વમતિથી પોતાની પ્રવૃત્તિને યથાર્થ માનતા હોય, તોપણ શાસ્ત્રથી પરિષ્કૃત મતિ નહીં હોવાને કારણે યથાર્થ નિર્ણય કરી શકતા નથી. માટે તેઓની આચરણો માર્ગ બને નહીં.
વળી કેટલાક સાધુઓ ગીતાર્થ છે, પરંતુ સંવેગવાળા નથી. તેઓ શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણવા છતાં સંવગના અભાવને કારણે વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરનારા પણ બને. માટે તેઓની આચરણા પણ માર્ગ બને નહીં, પરંતુ જેઓ સંવેગવાળા છે અને પ્રસ્તુત આચરણાના વિષયમાં અભ્રાંત છે અને શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણનારા છે, તેવા પુરુષોની આચરણા માર્ગ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે મોહના ઉન્મેલનને સંપૂર્ણ અનુકૂળ મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિ માર્ગ છે, અને તેવી પ્રવૃત્તિ કરવા માટે બોધ કરાવનાર ભગવાનનું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
