________________
૧૨
માર્ગદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૩ આચરણામાં ઇષ્ટઉપાયતાકત્વ અનુમેય છે, એમ કહેવાથી આગમંબોધિત ઇષ્ટઉપાયતાકત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. આમ છતાં આગમનું ગ્રહણ કરવાથી શિષ્ટોની આચરણામાં અંધની પરંપરાની કોઈને શંકા હોય તો તેનો બુદાસ થાય છે.
વળી આ ‘૩ના વધત' વિશેષણ વ્યાવર્તક વિશેષણ નથી. તેથી ભગવાનના વચનમાં રહેલી પ્રવર્તકતા અને શિષ્ટોની આચરણામાં રહેલી પ્રવર્તકતા સમાન પ્રાપ્ત થાય છે; અને જો ‘ગામવધત' વિશેષણ વ્યાવર્તક વિશેષણ સ્વીકારીએ તો “આ આચરણા આગમબોધિત છે, તેવી કલ્પના કરવી પડે, ત્યાર પછી વિધિઅર્થના બોધની કલ્પના કરવી પડે અર્થાત્ કોઈક એવું આગમ આ પ્રકારના વિધિઅર્થને કહેનારું છે, તેવી ઉપસ્થિતિ કરવી પડે, ત્યારપછી શિષ્ટોની આચરણા પ્રવર્તક બને. તેથી ભગવાનનું વચન સાક્ષાત્ પ્રવર્તક છે અને શિષ્ટોની આચરણા પરંપરાએ પ્રવર્તક છે, એમ પ્રાપ્ત થાય; અને આ રીતે સ્વીકારીએ તો ભગવાનના વચનની પ્રવર્તકતા અને શિષ્ટોની આચરણાની પ્રવર્તકતા સમાન પ્રાપ્ત થાય નહીં; પરંતુ આગમનું ગ્રહણ વ્યાવર્તક વિશેષણ નથી. તેથી જેમ ભગવાનનું વચન પ્રવર્તક છે, તેમ શિષ્ટનું વચન પણ સાક્ષાત્ પ્રવર્તક છે. માટે બંનેમાં પ્રવર્તકતા સમાન છે, એમ પ્રાપ્ત થાય. આમ છતાં શિષ્ટોની આચરણામાં ઇષ્ટઉપાયતાકત્વરૂપ અનુમાન ન કર્યું અને આગમબોધિત ઇષ્ટઉપાયતાકત્વરૂપે અનુમાન કર્યું, તેથી કોઈને શંકા થયેલી હોય કે છબસ્થની આ આચરણા કઈ રીતે ઇષ્ટઉપાયતાવાળી છે, એ શંકાનું નિવારણ થાય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે શિષ્ટોની આચરણામાં “શિષ્ટોની આ આચરણા આગમબોધિત ઇષ્ટઉપાયતાવાળી છે' એમ કઈ રીતે નક્કી થાય ? કેમ કે તે પ્રકારના વચનને કહેનારું આગમ વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ નથી. તેથી કહે છે –
શિષ્ટોની આચરણાને કહેનારું આગમ અપ્રત્યક્ષ હોવાને કારણે શિષ્ટોની આ આચરણા પ્રકૃત એવા ઇષ્ટઉપાયતાકત્વને કહેનાર છે, એવો બોધ કરાવી શકે નહીં, અને વર્તમાનમાં વિદ્યમાન આગમોથી શિષ્ટોની આચરણાની ઉપસ્થિતિ થતી નથી, પરંતુ સામાન્યથી જ તેનું અનુમાન થાય છે, કેમ કે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે “શિષ્ટોની આચરણા પણ ભગવાનની આજ્ઞા છે', તેથી સામાન્યથી જ નક્કી થાય છે કે શિષ્ટપુરુષો જે આચરણા કરે છે તે સ્વબુદ્ધિથી નિર્ણય કરીને કરતા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
