________________
કરિહાનઃ રૂપરેખા અને પ્રૌઢ ગ્ર - પુગલ અને કામણ વર્ગણા–જૈન દર્શન સમસ્ત પદાર્થોને દ્રને જીવ અને અજીવ એમ બે વર્ગમાં વિભક્ત કરે છે. અજીવ તરીકે એ પુદગલ, આકાશ વગેરે ગણાવે છે. આકાશ અનંત છે. એના બે ભાગ નિર્દેશાયા છે. એકમાં જીવ, પુદ્ગલ વગેરે છે જ્યારે બીજામાં કેવળ આકાશ છે. પહેલા ભાગને
કાકાશ અને બીજાને “અલકાકારો કહે છે. આ કાકાશમાં પુદ્ગલ એક યા બીજા સ્વરૂપે સર્વત્ર છે. આ મુદ્દગલ મૂર્ત છેરૂપી છે – ઈન્દ્રિય દ્વારા એનું ગ્રહણ શક્ય છે. એને સ્પર્શ, રસ, ગબ્ધ અને વર્ણ છે. એના સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંશને જ્યાં સુધી એ એથી અલગ થયેલ ન હોય ત્યાં સુધી “પ્રદેશ કહે છે અને એ અલગ થતાં એને પરમાણુ” કહે છે. આમ જે છૂટા છૂટા એકેક પરમાણુઓ હોય એને “પરમાણુ-વણ” કહે છે.
- “વર્ગણુ” એટલે સમુદાય. પરમાણુમાં વર્ગણરૂપે પરિણમવાની
ગ્યતા હોવાથી પરમાણુ–વર્ગણા” નામ સાર્થક કરે છે. બન્ને કે એથી વધારે પરમાણુઓ મળતાં “સ્કંધ' બને છે. બબ્બે પરમાણુઓના સજાતીય કે તે બીજી વણા” છે. એવી રીતે વધતાં વધતાં અનંત પરમાણુઓના બનેલા રંકની પણ એકેક વર્ગણે છે. આ જાતની વિવિધ વર્ગણાઓ એકેકથી સૂક્ષમ છે, જે કે પરમાણુઓની સંખ્યામાં એકેકથી ચડે છે. આવી એક અનંતાનંત પરમાણુઓથી બનેલી સૂક્ષ્મ વર્ગને કાશ્મણવર્ગણું કહે છે. એ શરીર બનાવવા માટે કે બાલવા માટે જે વર્ગણા (ભાષા-વર્ગણું) કામમાં લેવાય છે. અને વિચારવા માટે જે મને વર્ગણને ઉપગ કરાય છે તેના કરતાં પરમાણુની સંખ્યા તેમ સૂક્ષ્મતાની દષ્ટિએ ચડિયાતી છે.
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
