________________
૧૨૨ કર્મસિદ્ધાન્ત : રૂપરેખા અને પ્રૌઢ સ્થા જે સરખે હિસ્સે મળે છે તે “નામ કર્મ અને શોઝ કર્મના હિસ્સા કરતાં અધિક છે.
(૪) આઠ કર્મોમાં મેહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સૌથી વધારે છે. એ સિત્તેર કેટી કેટી સાગરોપમની છે. આને લઈને એને હિસે જ્ઞાનાવરણાદિ ત્રણે મૂલ-પ્રકૃતિઓ કરતાં અધિક હેય અને છે એ સ્વાભાવિક છે.
(૫) વેદનીય-કમને હિસ્સે સૌથી વધારે છે, જોકે એની ઉત્કૃષ્ટ સ્મિતિ મેહનીય કર્મ કરતાં વધારે નથી. એ ત્રીસ કેટ કેટી સાગરોપમની એટલે કે જ્ઞાનાવરણાદિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ જેટલી જ છે.
આ પ્રમાણે જે ભેદ પડે છે તેનું કારણ કર્મગ્રન્થકારોએ એમ દર્શાવ્યું છે કે “વેદનીય’ કર્મને અધિક પ્રમાણમાં પુદ્ગલ મળે તે જ એ પિતાનું કાર્ય કરવા સમર્થ બને છે. દલિક અપ હોય તે એ દ્વારા સુખ કે દુઃખને સ્પષ્ટ અનુભવ થઈ શકતા નથી.
નેમિચન્દ્ર ગેમ્પસારના કમ્મ-કંડ (કર્મ-કાંડ)ની ૧૦મી ગાથામાં “વેદનય કર્મને હિસે સૌથી વિશેષ શા માટે છે એને ખુલાસે એમ કર્યો છે કે સુખ અને દુઃખને લઈને વેદનીય કર્મની ખૂબ નિર્જરા થાય છે અર્થાત્ દરેક સંસારી જીવ પ્રતિસમય સુખ કે દુઃખ ભોગવે છે. એથી “વેદનીય કર્મને ઉદય પ્રતિસમય થાય છે અને એને લીધે એની નિર્જરા પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં થાય છે. આ કારણને લઈને એનું દ્રવ્ય
૧. જુએ દા. ત. દેવેન્દ્રરિ. જુઓ સયગ (ગા. ૮૧).
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
