________________
૧૪૬
કમસિદ્ધાન્ત રૂપરેખા અને પ્રૌઢ ગ્ર
છેઃ (૧) કોપ, (૨) દુધ, (૩) ધા, ( ૪ ) પ્રતિ, ( ૫ ) મન્યુ, ( ૬ ) ૨ષ, (૭ મે ૨ષા અને (૮) રેષ. વાચક ઉમાસ્વાતિએ તત્વાર્થાધિગમશાસ રચી એને પજ્ઞ ભાગ્યથી વિભૂષિત કર્યું છે. જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યની ઉપલબ્ધ કૃતિઓમાં આ પ્રથમ છે. અ. ૮, સૂ. ૧૦ના ભાગ્ય (પૃ. ૧૪૩ ) માં ક્રોધના પાંચ પર્યાયે અપાયા છે: ( ૧ ) કેપ, ( ૨ ) દ્વેષ, ( ૩ ) ભડન, (૪) ભામ અને (૫) રોષ.
| ગુજરાતી – ગુજરાતીમાં કેપ, રોષ, દ્વેષ અને મત્યુ શબ્દ ઉપરાંત મૂળ અરબી એવા ગુસ્સે અને મિજા જ શબ્દ પણ ક્રોધના અર્થમાં વપરાય છે. આ ઉપરાંત આવેશ, ખીજ, ચીડ અને રસ શબ્દ પણ વપરાય છે.
પાઈયે જેને સામાન્ય રીતે “પ્રાકૃત' કહેવામાં આવે તેનું એ ભાષામાં નામ પાઈય છે. પાઈય ભાષામાં “કે” વગેરે ફોધવાચક શબ્દ છે. અહમાગાહી (સં. અર્ધમાગધી )માં રચાયેલા સૂયગડ નામના જિન આગમમાં ક્રોધાદિક કષાયના વિશિષ્ટ પર્યાયે જોઈને તે એ નોંધવા માટે હું આ લેખ લખવા લલચાય છું. એ હું માનાદિકના સંસ્કૃત પર્યાને ઉલેખ કર્યા બાદ આ લેખમાં આપીશ.
૧. પણ ભાગ્યમાં સંસ્કૃતમાં અવતરણ છે એ ઉપરથી તેમ જ ઉત્તરજઝયણ (અ) ૮)ની ટીકામાં “વાચક”ના નામે આપેલા સંસ્કત અવતરણ ઉપરથી એવું અનુમાન કરી શકાય છે કે ઉમાસ્વાતિની પહેલાં સંસ્કૃતમાં જૈન કૃતિ હેવી જોઇએ.
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
