Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
મઢમાં પુસ્તકો સમાજને ચરણે ભેટ ધર્યાં છે.
શ્રી. જયભિખ્ખુ પેાતાના જીવનના એક અના વની ખૂબ રસભેર નોંધ કરે છે અને તે ગુજરાતના મદૂર ચિત્રકાર શ્રી. કનુભાઈ દેસાઈ સાથેની મૈત્રી. આ મૈત્રીએ મુદ્રણકલા તરફ શ્રી. જયભિખ્ખુને પ્રેર્યા. પેપર કટ્રાલ આવતાં આ કલા તેમના માટે ખૂબ મહત્ત્વની બની ગઈ.
શ્રી. કનુભાઈ દેસાઈ એ ફિલ્મી જગતમાં કલાકાર તરીકે પ્રવેશ કર્યાં ત્યારે તેમના આ મિત્રે ‘ પ્રેમભક્ત કવિ જયદેવ' નામની નવલકથા લખી. શ્રી. કનુભાઈ એ એ કથા પરથી ‘ ગીત ગાવિંદ' નામનું ચિત્રપટ પણ તૈયાર કર્યું" હતું.
શ્રી. જયભિખ્ખુનું ઘડતર મધ્યપ્રદેશમાં થયું હાવાથી હિંદી ભાષા પર તેમને એ વખતે સારે કાબૂ હતા. મુંબઈના ફિલ્મ જગતમાં સ્થાન મળી જાય તેવી શકથતા પણ હતી, પણ ગુરુકુળના એકાંત પ્રિય આત્માને ધમાલિયું જીવન ન રુચ્યું.
શ્રી. જયભિખ્ખુએ પેાતાની કલમને સાંપ્રદાયિક અભિનિવેશ માટે નહિ, પણ માનવતાના મુક્ત વાતાવરણુને બહેલાવવામાં વાપરી છે. ‘કામવિજેતા' અને ‘ સંસારસેતુ' એ પ્રારંભિક પુસ્તકા એનાં જીવંત ઉદાહરણા છે. એ પુસ્તકો પ્રગટ થયાં ત્યારે પ્રે. રવિશંકર જોશી અને શ્રી. સુંદરમ્ જેવા રસઽાએ મુક્તક'ઠે પ્રશ`સા કરી હતી.
જૈન કથા એટલે માટે ભાગે અધશ્રદ્ધાથી
વાંચી શકાય એવી ચમત્કારભરી વાતેા અથવા કેવળ શુષ્ક વૈરાગ્ય અને ત્યાગની જ વાતા, એવી સામાન્ય જનતામાં વર્ષોંથી ધર કરી બેસેલી લાગણીઓનુ પરિમાર્જન કરીને શ્રી. જયભિખ્ખુએ જૈન કથાને ઘેર ઘેર–શિક્ષિતા અને સામાન્ય જનતા તેમાં વંચાતી કરી દીધી છે.
શ્રી. જયભિખ્ખુએ સહેજ પણુ સાંપ્રદાયિકતા વગર પેાતાનું સાહિત્ય સર્જી, સમાજને એ બતાવ્યું છે કે જેમ હિંદુ સાહિત્ય, બૌદ્ધ સાહિત્ય કે અન્ય સાહિત્ય તેમ જૈન સાહિત્ય પણ પેાતાની ખૂબીએ સાથે મૌજુદ છે. એના અભ્યાસ કરતાં સહેજ પણુ
:
શ્રી. જયભિખ્ખુ ષષ્ટિપૂતિ સ્મરણિકા - ૨૧ આભડછેટ રાખવાની જરૂર નથી. આ સંસ્કૃતિનાં એ એકમેકનાં પૂરક અંગો છે.
શ્રી જયભિખ્ખુને કિશાર્યમાં સાહિત્યના શાખ લગાડનાર અને લેખનની પ્રેરણા આપનાર એક બહેન હતાં, જેમનું ઋણ તે અવારનવાર યાદ કરે છે. બીજું, તેમને સાહસ ને જિંદાદિલીના રસકટારા પાનાર તેમના જાનિસાર દેારત પઠાણ ખાન શાહઝરીન હતા. તેમણે લખેલી ‘ ગઈ ગુજરી', · એક કદમ આગે ', ' હિંમતે મર્દા', ‘· માઈ તેા લાલ ' વગેરે જવાંમર્દ શ્રેણીની સાહસકથાઓમાં તેમના એ પ્રકારના અનુભવાતું સચોટ નિરૂપણ છે. કિશારાને મસ્ત જીવનરસ પાય તેવી આ પ્રેરક કથાએ તેમનું મહત્ત્વનું સાહિત્યિક અણુ છે. એ જ રીતે તેમણે પચતત્ર શૈલીમાં લખેલી હિંદુ, બૌદ્ધ, જૈન વગેરે ધર્માંની પ્રાણીકથાઓ તેમની વાર્તા કલાના ઉત્કૃષ્ટ નમૂનારૂપ છે,
નવલકથાના ખેડાણે તેમનેા સાહિત્યક્ષેત્રે વ્યવસ્થિત પ્રવેશ કરાવ્યા એમ કહી શકાય. ‘ ભગવાન ઋષભદેવ ', ' ચક્રવતી ભરતદેવ ', ‘ નરકેશ્વરી વા નરકેસરી ', ‘ સ ંસારસેતુ ', ‘ કામવિજેતા ', પ્રેમનું ંદિર', ‘ પ્રેમાવતાર' વગેરે તેમની નવલકથાઓ છે.
મ
તેમણે સજીવ શૈલીમાં કેટલાંક ચરિત્રો લખ્યાં છે. ‘ વિદ્યાર્થી વાચનમાળા'માં આપેલાં ટૂંકાં પણ પ્રમાણભૂત અને પ્રેરક ચરિત્રો ઉપરાંત તેમણે શ્રીચારિત્રવિજય, યાગનિષ્ઠ આચાર્ય મુદ્ધિસાગરસૂરી. શ્વર તથા નિગ્રંથ ભગવાન મહાવીર 'નાં બૃહત્ ચરિત્રો પણ આપ્યાં છે.
જયભિખ્ખુની કથનશૈલી હમેશાં સચેાટ અને સરસ હોય છે, એટલે કશુ શુષ્ક રહેતું નથી. જે વસ્તુ ઉત્કૃષ્ટ નિરૂપણુ પ્રેરતું ન હોય તે વસ્તુ તેમને આક તું નથી. આથી તેમની કલમના સંસ્પર્શ પામે કે તરત જ કથા રસસંભૃત બની શકે છે.
તેઓની નવલા જૈનામાં આદર પામી, તે પહેલાં જૈનેતરોમાં પૂરતા આદર પામી ચૂકી હતી. તેમની એક નવલકથા પંદર કે વીસ વખત વાંચનારા પણુ આજે મળી આવે તેમ છે.
