Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
શ્રી જયભિખુ ષષ્ટિપૂતિ સ્મરણિકા : ૧ વિશિષ્ટતા છે. જયભિખુની પાત્રાલેખનપતા તેમ નની દૃષ્ટિએ જે સફળતા કેશાના વાસભવનના વર્ણજ પ્રતિભા શાન્ત, કરુણ અને શૃંગાર રસનું પ્રતિનિધિ નમાં, સાંસ્કૃતિક પર્વોનાં વર્ણનોમાં તેમ જ જૈન પાત્રોમાં સવિશેષ સફળ રહી છે. વીર અને શૌર્યનાં મુનિઓના ધાર્મિક, શાન્ત અને સર્વગુણથી મંડિત પ્રતીક પાત્રોના આલેખનમાં જયભિખુની કલમ વાતાવરણનાં વર્ણનોમાં મળી છે તે યુદ્ધની ભયંકરઆવો ચમત્કાર દર્શાવી શકી નથી, વિક્રમાદિત્ય હેમુ, તાનાં વર્ણનોમાં તેમને મળી શકી નથી. ભાગ્ય-નિર્માણ, દિલ્લીશ્વર એ નવલકથાઓમાં પાત્રા
શ્રી જ્યભિખુની નવલકથાઓની સફળતાનું લેખનના સફળ પ્રયોગ તેથી જ થઈ શક્યા નથી; મુખ્ય કારણ તેમની વર્ણનની ભાષાશૈલી છે. તેમની પ્રેમભક્ત કવિ જયદેવ, મહર્ષિ મેતારજ તેમજ કામ
મજ કામ. સૂક્ષ્મ અને સચોટ ભાષાશૈલી ઐતિહાસિક નવલકવિજેતા સ્થલિભદ્ર જેવી નવલકથાઓમાં જ તેમના થાઓના વાતાવરણને જીવંત બનાવી વાચકને અતી
તમાં ઘણી વરાથી પ્રવેશાવે છે. પાત્રાલેખનની ઉત્કૃષ્ટ કળાનાં દર્શન થાય છે. ઐતિહાસિક નવલકથાઓમાં વિશિષ્ટ કાળનો
છેવટે એ કહેવું અનુચિત નહિ જણાય કે શ્રી
જયભિખુની બધી નવલકથાઓ કઈને કઈ સ્વરૂપે ઈતિહાસબોધ તત્કાલીન વાતાવરણની જમાવટ દ્વારા કરાય છે. વાતાવરણ એ પાત્રોનો સંસાર છે. એમાં ગતિ કરે છે.
જૈનધર્મના આધારભૂત સિદ્ધાન્તોને લક્ષમાં રાખીને રહીને જ તે પોતાના ક્રિયાકલાપનો પરિચય આપે ગુજરાતીમાં અન્ય લેખકે એ પણ ધર્મ વિશેષથી છે, અને એમ કથાવસ્તુનો વિકાસ સધાય છે. અતિ- અનુપ્રાણિત થઈ નવલકથાઓ લખી છે. હિંદીમાં હાસિક વાતાવરણના પુન:સર્જનમાં જ નવલથાકા- રાહુલ સાંકૃત્યાયનની નવલકથાઓ આ વર્ગમાં રની ખરી સફળતા રહેલી છે, તેથી જ અતિહાસિક જ આવે છે. આવા નવલકથાકારોની તુલનામાં જયનવલકથાઓમાં સ્થાનવિશેષની ભૌગોલિક, રાજનૈ- ભિખુની એ વિશેષતા છે કે તેઓ કયાંય વિચારોમાં તિક, ધાર્મિક અને જાતિગત સીમાઓ; ધાર્મિક, સંકુચિત જણાતા નથી. તેમની નવલકથાઓમાં સામાજિક અને રાજનૈતિક જીવન અને માન્યતાઓ, જૈનધર્મથી પ્રભાવિત અથવા આધ્યાત્મિક આનંદનો અસ્ત્રશસ્ત્ર, યુદ્ધ પદ્ધતિ, લલિત કળાઓ તેમ જ માન- રસાસ્વાદ માણનાર, જયભિખુની વિશિષ્ટ ચિનું વેતર સૃષ્ટિનું મહત્વ વધારે હોય છે.
પાત્ર, કોઈ ને કઈ રૂપે જરૂર રહે છે, પરંતુ તેમણે જયભિખુ શાન્ત અને કોમળ ભાવના સફળ
દરેક સ્થળે ધાર્મિક કટ્ટરતા તેમ જ સામ્પ્રદાયિક આલેખક છે. તેમની નવલકથાઓમાં એક ખાસ પ્રકારનું
મકર સંકુચિતતાથી બચવાનો પ્રયાસ કર્યો છે અને તેમાં વાતાવવણ સર્જાયું છે, જેમાં શાન્ત, મધુર, ધાર્મિક તે સફળ પણ થયા છે. અને સાંસ્કૃતિક જીવનનું આલેખન કરવામાં આવ્યું જયભિખુ ઉદાત્ત ભાવનાઓ તેમ જ પ્રેમ અને છે. તેમની ઘણીખરી નવલકથાઓમાં રાજકીય સંઘર્ષ, સૌંદર્યના પ્રતિપાદક છે. ધર્મવિશેષથી પ્રભાવિત હોવા યુદ્ધની ભયંકરતા, જનસમાજના સામાન્ય આચાર- છતાં તેમણે માનવતાની વિશાળ ભૂમિકા ઉપર જ વિચાર અને હાસવિલાસનો અભાવ છે તેમ જ તેનું ચિત્રણ કર્યું છે. આ દૃષ્ટિએ તેમની નવલકથાધાર્મિક, નૈતિક અને પ્રેમપંડિત જીવનદષ્ટિનું આરે- ઓએ ગુજરાતી અતિહાસિક નવલકથાઓના ઈતિપણ છે. આવી જાતના વાતાવરણમાં જયભિખુની હાસમાં એક ખાસ પ્રકારની નવલકથાઓને સૂત્રવર્ણનશૈલીએ તેમના અપૂર્વ સામર્થ્યનો પરિચય પાત કર્યો છે. કરાવ્યો છે. વર્ણની સજવતા દ્વારા દેશ, કાળ,
જયભિખુનું આ પ્રદાન ગુજરાતી નવલકથાઓ
- માં વિશિષ્ટ મહત્ત્વ ધરાવે છે. તેમ જ વાતાવરણના સંક્ષિષ્ટ બિબ તેમની નવલ
હું આશા રાખું છું કે ગુજરાતીનું નવલેખન જયકથાઓમાં ખૂબ સફળતા સાથે ઊપસી શકયાં છે.
ભિખુના સાહિત્યમાંથી પ્રેરણા મેળવી આ પરંપરા ભયંકર કટોકટીભરી સ્થિતિ, યુદ્ધવર્ણન વગેરે જયભિખૂની નવલકથાઓમાં આવે છે, પરંતુ એ કથાઓના કેશમાં વધારો કરશે.
આગળ વધારશે અને આવી વિશેષ પ્રકારની નવલબાબતમાં નિઃસંકેચ કહી શકાય એમ છે કે વાર
હિંદીમાંથી અનુ. ૫. શાંતિલાલ જન છે
