Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
૭૦ શ્રી જ્યભિખુની ઐતિહાસિક નવલકથાઓ તેને માટે બંધન ન રહેતાં પોષાક તવ બની રહે છે. પોતે જૈન હોવા છતાં શ્રી જયભિખની નવલકથા
નવલકથાકાર માનવીય તની શોધ અને એની એ ખાસિયત છે કે તેમણે અહિંસા અને સંયમ સ્થાપનામાં ઐતિહાસિક તથ્યની ઉપેક્ષા પણ કરી જેવાં જૈનધર્મનાં તત્તવોનું પ્રતિપાદન માનવતાની શકે છે. તે સિવાય ઐતિહાસિક નવલકથાકાર કથા- સર્વમાન્ય ભૂમિકા ઉપર કર્યું છે, જેથી ક્યાંય પણ વસ્તુની એકસૂત્રતા જાળવવા અને એક સાંકળમાં તેમની નવલકથાઓ સામ્પ્રદાયિકતાની સંકુચિત ગોઠવવા એવી કકથાઓ, દંતકથાઓ, કિંવદત્તીઓ સીમામાં ગૂંચવાઈ નથી. તેમની બધી નવલકથાઓ અને તત્કાલીન સાહિત્યનો પણ આશરો લે છે, જેનું પ્રેમ, ત્યાગ, કરુણ અને વૈરાગ્યના મધુર વાતાવરકયારેક ઇતિહાસમાં ખાસ મહત્વ નથી હોતું. ણનું સર્જન કરે છે, અથવા એમ કહી શકાય કે ઇતિહાસકારના લક્ષ્ય કરતાં નવલકથાકારનું લક્ષ્ય
તેઓ આવા પ્રકારના વાતાવરણના નિર્માણમાં સફળ
થયા છે. જુદું જ હોવાથી તે આ ઉપાદાનોનો ઉપયોગ કરે છે. ઈતિહાસનું સત્યસંભૂત (જેવું થયું છે તેવું) સત્ય છે,
નવલકથાઓમાં ઘટનાઓનું સંકલન ઐતિહાસિક નવલકથાકારનું સંભાવ્ય સત્ય છે. ઇતિહાસનું લક્ષ્ય સંદર્ભ માં ખૂબ કુશળતાપૂર્ણ અને રોચક ઢબે થયું માત્ર સત્ય છે, તે નવલકથાકારનું સત્ય શિવમ અને છે. ક્યાંય મુખ્ય અને પ્રાસંગિક કથાઓની ગૂંથણી સુન્દરમ છે. પરંતુ નવલકથાકાર મનમાની રીતે આલે. કઢંગી કે અસ્તવ્યસ્ત નથી દેખાતી. ખન ન કરી શકે; બીજા પ્રકારની નવલકથાઓના પાત્રાલેખનની દષ્ટિએ પણ વિચારતાં જણાય છે આલેખન કરતાં ઐતિહાસિક નવલકથાનું આલેખન કે શ્રી જયભિખુએ નવલકથાની દુનિયામાં અદિવધારે કઠોર કર્મ છે. કથાવસ્તુની ઘટનાઓ અને કથા- તીય પાત્રો અર્યા છે. કેશા જેવી અદ્વિતીય સુંદરી એનું નિર્માણ અતિહાસિક કાળવિશેષની પરિસ્થિ- અને તેના વૈરાગ્યને કણ ભૂલી શકે? સ્થૂલિભદ્રને તિને અનુકૂળ કરવું એમાં જ નવલકથાકારની પ્રતિ- માનસિક સંઘર્ષ, તેમનું કશામાં અનુરક્ત થવું અને ભાની કસોટી છે. કાલ્પનિક પ્રસંગોમાં પણ નવલ- પાછો વૈરાગ્ય લેવો–આ સફળ પાત્રાલેખનના ઉદાકથાકારે પોતાની વાત એવી રીતે કહેવાની હોય છે હરણરૂપ બન્યાં છે. કે જાણે તે પોતે એ યુગનું જીવન જીવ્યો હોય. ઘટ– ભિખુએ જૈન સાધુ અને મુનિઓનું નાઓને કાર્યકારણ-સંબંધ જોડવા અને તેમની આલેખન અલૌકિક કર્યું છે, છતાં કયાંય (આજના વચ્ચે એકસૂત્રતા સ્થાપવા જે તે એ યુગનું ચિત્ર સંદર્ભમાં પણ) તે અસ્વાભાવિક થવા નથી પામ્યું. ઉપસાવી શકો તો સમજવું કે તે એક સફળ અતિ- અલોકિક તત્તવોના તેમના નિરૂપણમાં પણ વાચક હાસિક નવલકથાકાર છે.
સહેજ વિશ્વાસ કરવા લાગે છે, એ પાત્રોના દિવ્ય શ્રી જયભિખૂની નવલકથાઓ જે ઉપર્યુકત આલોકમાં વાચક મુગ્ધભાવે જુએ છે. અહીં જ કસોટી ઉપર કસવામાં આવે તો કથાવસ્તુની દષ્ટિએ જયભિખુની સફળતા રહેલી છે. એમ નિઃસંકેચ કહી શકાય કે તેમની જે નવલક- શ્રી જયભિખુએ પાત્રાલેખનમાં કાવ્યાત્મક થાઓ શાન્ત, મધુર અને કેમળ ભાવના સાથે અલંકારપૂર્ણ શલીને પ્રયોગ કર્યો છે. પરિણામે સંબંધ ધરાવે છે તે સંપૂર્ણ રીતે સફળ જ નહિ, પ્રત્યક્ષ રીતે વર્ણવવા છતાં અનેક સ્થળ અરોચક પરંતુ ઉત્તમ કોટિની નવલકથાઓ છે. ઐતિહાસિક નથી જણાતાં. પરોક્ષવર્ણન, અન્ય પાત્રો દ્વારા પણ કાળની દૃષ્ટિએ એ નવલકથાઓ ગુપ્તકાળ પહેલાંના ગુણકથન, વેશભૂષા, જુદા જુદા ક્રિયાકલાપ, તેમ જ ઇતિહાસમાં સમાવેશ પામે છે. તેમની નવલકથા- જુદી જુદી મુદ્રાઓના અંકન દ્વારા પણ પાત્રાલેખઓમાં જૈનધર્મ અને પ્રબંધોમાં આવતી પરંપરાઓ ના સફળ પ્રયોગ થયો છે. અને આખ્યાનોને ઘણું મહત્વ મળ્યું છે.
દરેક કળાકારની જેમ જયભિખુની પણ પોતાની
