Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
આજના માનવીનેા માટે ભાગ ઋણાનુબ’ધમાં ન માનવાના દંભ કરતા હેાય છે. પણ અંતે તે। એને તે કબૂલવું પડે છે. જીવનનાં સંભારણાં એને તે માનવાની ફરજ પાડે છે.
શ્રી બાલાભાઈ વીરચંદ દેસાઈ (જયભિખ્ખુ) સાથે અમારે આવે ઋણાનુબંધને સંબંધ હતા. અને ૧૯૩૩ના ‘રવિવારે ' સાપ્તાહિકના પ્રથમ દિવાળી અંકમાં અમને શ્રી બાલાભાઈના પ્રથમ લેખ મળ્યા અને સચિત્ર બનાવી એ લેખ અમે દિવાળી
અંક ' ના પ્રથમ લેખ તરીકે પ્રગટ કર્યા.
આ એમની સાથેની અક્ષરદેહે પ્રથમ પિછાન. અમને લાગે છે, કે ‘· જયભિખ્ખુ ' તખલ્લુસ પણ કદાચ આ લેખથી શરૂ થયેલુ, પરરપર કુદરતી આક ર્ષણના સિદ્ધાંત અનુસાર. પછી તે। એમની સાથે પત્રવ્યવહાર શરૂ થયા ને લગભગ નિયમિત લેખે એમણે મેાકલવા માંડયા હતા.
પટેલને માઢ, માદલપુરા, અમદાવાદના શ્રી જય. ભિખ્ખુના નિવાસ—સ્થાને અમારી પ્રથમ મુલાકાત થઈ, તે સમાન આદર્શો ( ત્યાગ અને માનવતા ) તે અગે એ મિત્રતા પછી ગાઢ થતી ગઈ અને આત્મ મિલનમાં પરિણમી.
આજે જ્યારે કાળભગવાને, અનધિકારપણે મને એમની ‘ સ્મરણાંજલિ ' લખવાની ફરજ પાડી છે (કારણ મારી મૃત્યુનોંધ લખવાના એમને અધિકાર હતા) ત્યારે કુદરતના ન્યાયીપણામાં શંકા ઉપથિત થયા જેવું લાગે તે છતાં લાચાર માણસ આવી શંકા સિવાય બીજું કઈ કરી શકે તેમ નથી, એટલે જે અનિષ્ટ બન્યું છે એનાં શદણાં રડવા કરતાં એ પુણ્યશાળી આત્માના વનમાંથી જે જડયું એને અહીં રજૂ કરીએ.
શ્રી ‘ જયભિખ્ખુ ' આજના લેખકેાથી જીવનમાં ઘણી રીતે જુદા પડતા હતા. એમાં અગત્યની ‘રીત’ એ હતી કે તેઓ જે લખતા, જે સિદ્ધાંતા અને આદર્શોનું પ્રતિપાદન કરતા તેને વનમાં પણ ઉતારી શકયા હતા જ્યારે ધણા લેખક અને સાહિત્યકારો
શ્રી જયભિખ્ખુ ષષ્ટિપૂતિ સ્મરણિકા : ૧૬૭ પેાતાના લેખન તથા વાણી કરતાં વનમાં માટે ભાગે ‘ જુદા ' પડતા હોય છે તે હકીક્તના ઇન્કાર થઈ શકે તેમ નથી. આજનું નવલકથા–સાહિત્ય કેવળ અલાભ માટે જ લખાતું હોય એમ નથી લાગતું ? આજે તે હલકી કાર્ટિના વ્યવસાય બની ગયુ છે જ્યારે શ્રી જયભિખ્ખુ માનવતાના આદર્શ સામે રાખીને પેાતાનાં પાત્રાનું સર્જન કરતા. એમનાં પાત્રા ‘ સજીવ ' ને ‘ આદર્શો ' એટલા માટે જ હતાં. સર્વધર્મ –સમન્વયની માત્રા એમનાં પાત્રોમાં દેખાતી. સમાજ અને સંસારનાં શબ્દચિત્રો પણ શ્રી. ખાલા. ભાઈ એવી સુરેખતાથી દારતા કે એમની કલાને કસબ વાચના અંતરને સ્પર્શી જતા.
એમના પ્રત્યેનું મિત્ર, સબધી, વાચકે તે શુભેચ્છકેાનું આકર્ષણ એટલા માટે હાવાનું હું માનું છું કે એમના જીવનનું સત્ત્વ તે ‘ કલમ ’ અને વન' માં સુપેરે ઉતારી શકતા. ગમે તેવા વક્તા કે પ્રવક્તા હોય, પણ એની વાણી અને વન જુદાં હશે તે એ શ્રેાતાઓ પર કાયમી પ્રભાવ નહીં પાડી શકે. આજના ભાષણિયા લાકનેતાઓ ને પૂજ્ય ગાંધીજીની વાણીમાં આટલો જ ધરમૂળના તફાવત છે. એટલે એમની દલીલા તથા બરાડાએ જનતા પર સાચા પ્રભાવ પાડી શકતા નથી. એમની સફળતાનું આ મુખ્ય રહસ્ય હતુ.
અમારો તે। શ્રી જયભિખ્ખુ સાથે નિકટતમ આત્મીય સંબંધ છે તે શબ્દોમાં વર્ણવી શકાય તેમ નથી. ‘હતા' એમ પણ અમે કહી શકતા નથી; કારણ તે આજે ય છે.
આજનાં દૈનિક અને સામયિકામાં જેમના લેખા હાંશથી વ'ચાય છે એ ભાગ્યશાળી પુત્ર ‘ શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ 'ના જન્મની વધાઈ પ્રસંગે અમે ‘ પટે લના માઢ' માં ગયેલા ત્યારે જે શુભેચ્છાસૂચક વાતા થયેલી તે હજીય અમને યાદ છે. એમનાં પત્ની શ્રીમતી સૌ. જયાબહેન અને મારાં પત્ની સૌ કપિ લાબહેનનાં બહેનપણાં પણ પૂર્વના ઋણાનુબંધની સાક્ષી પૂરે છે. પણ અમુક બાબતેામાં માનવી એવા સંજોગામાં મુકાઈ જાય છે કે એ નિરુપાય બની
