Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
ગાળ અને ખેાળ
એક વાર્તા આવી.
સ'પાદક મહિના એકની રજા પર હતા. જવાબદારી બધી મારે શિરે હતી. બધી કૃતિઓ વાંચતા. સંપાદનકાર્યની તક વારવાર મળતી નહિ. આવી તકે કાંઈક ' કરી દેખાડવાનો ઉત્સાહ રહેતા. છપાતી કૃતિઓની શુદ્ધિ અને નવીનતાનેા બહુ આગ્રહ એ વખતે હતા.
બાલાકાકાની કૃતિ આવી. (મે ભાગ્યેજ એમને જયભિખ્ખુ કહ્યા છે. એમને પહેલવહેલા જોયા ત્યારથી જ એક સાદર મમતા બધાઈ ગઈ છે અને જીભ ઉપર ‘બાલાકાકા’– શબ્દ જ આવે છે. )
કૃતિ વાંચેલી હોવાનો ભ્રમ જાગ્યા. મગજના ખૂણા તપાસવા માંડ્યા. મસ્તકના ખૂણા પણુ સર્ કારી ઑફિસના રેકૉર્ડ રૂમ જેવા હોય છે. જોઈતી સ્મૃતિ ખાળતાં વાર લાગે. પણ આખરે વાત યાદ આવી. એક માસિકમાં આવી જ કથા વાંચેલી.
કથા ભાગવતની હતી. શ્રીકૃષ્ણ પર એક મણિ ચારાયાનું આળ આવેલું અને એનુ એમણે કેવી રીતે નિવારણ કર્યું, એની વાર્તા હતી.
ઉત્સાહમાં તે ઉત્સાહમાં મે' વાર્તા પાછી માકલી. લખ્યું : ‘વાત જાણીતી લાગે છે.'
એમણે તરત જ બીજી વાર્તા લખી માકલી.
પણ પછી જ્યારે મળ્યા ત્યારે એમણે કહ્યું :
યશવન્ત, તારી ‘ થીઅરી ' લાગુ કરીએ તેા અડધ
ઉપરાંત ગુજરાતી સાહિત્ય ખાટું ઠરે.'
'
'
પણ વાત જાણીતી...' મેં ગબડાવ્યુ
યશવન્ત મહેતા
:
પૌરાણિક વાર્તાઓ અને લેાકકથાઓનાં સ્વરૂપ જમાને જમાને અધ્યાય છે.' એમણે કહ્યુ. એમાં નવી રજૂઆત કરનારનું પાતાપણું કેટલુ છે, એ તપાસવાનું હાય. એની શૈલી અને ઈન્ટરપ્રીટેશન' જોવાનું હોય. જો એમ ન હોય તે। મુનશીજી પૌરાણિક વસ્તુ પરથી અભિનવ સાહિત્યકૃતિ રચવા તત્પર થયા જ ન હોત.'
C
એમની વાત ખરી હતી. મને પેાતાને યાદ આવ્યું કે મેં જે કથા વાંચેલી એ કથાનું મૂળ કથાનું વર્ણનમાત્ર હતું ત્યારે કાકાની વાર્તા એક પદ્મનીય સાહિત્ય કૃતિ બની રહી હતી. મતે એમાં ગેાળ અને ખાળ જેટલુ અંતર લાગ્યું.
મેં કહ્યું, ‘ તેા એ વાર્તા મને માપેા. હવે પછી એ છાપીશુ.’
એમણે વાત્સલ્યપૂર્ણ એક સ્મિત કર્યુ. ના. એ વાર્તા હવે છાપામાં હું નહિ આપું. તું પે!તે ન માને છતાં એમાં તારી માનહાનિ છે. સોંપાદક
તરીકે જે કૃતિ તે પરત કરી એ જ કૃતિ તારા માથા પર હું ફટકારી ન જ શકું. તારા નિય એક વાર ધારો કે ખાટા હોય છતાં મારી ફરજ છે કે એ હું ફેરવાવું નિહ. તને આજે આટલી વાત કહી એ પણ ઠપકા નથી; તને ભવિષ્યમાં ઉપયાગી થાય એ માટે જ કહુ છું.'
સાહિત્યમાં આ ઉદારતા, આ સૌજન્ય અને આ શિસ્ત ગણ્યાગાંઠયા લેકામાં જ છે. એમાં ય બાલાકાકાનો વ્યવહાર વાત્સલ્યપૂર્ણ પણ છે. મારા
