Book Title: Jaybhikkhu Smruti Granth
Author(s): Dhirubhai Thakar, Kumarpal Desai and Others
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust Prakashan
View full book text
________________
પુણ્યતાયા ભાગીરથી
શ્રી જયભિખ્ખુ (શ્રી બાલાભાઈ વીરચંદ દેસાઈ;જન્મ ૨૬ જૂન, ૧૯૦૮) અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યસર્જકામાં એક વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે છે. સંસ્કૃતના અને તેમાંય સાહિત્યના અભ્યાસે તેમના માનવતાપૂર્ણ જીવનના ધડતરમાં અને ચણતરમાં, જ્ઞાત કે અજ્ઞાતભાવે, શુભ કાળા આપ્યા છે. તેા જીવનસમત્રનું પાથેય પણ તેમને તેમાંથી જ લાધ્યું છે. જૈન પડિતની દયનીય દશા વિલેાકી એવી નેાકરી પ્રત્યે ઊપજેલા તિરસ્કારભાવે, પ્રેસમાં કામ કરતાં કરતાં કલમને ખેાળે માથું મૂકી મા સરસ્વતીના ચરણામૃતથી તેાષ માનવાના નિશ્ચયે ( સન ૧૯૩૩) તેમના જીવનને જે વળાંક આપ્યા તે ધણી લીલીસૂફી અનુભવ્યા પછી છેવટે આનંદ અને ઉલ્લાસમાં જ પવસાન પામ્યા છે. એકની એક ખડી સાબરના નીરમાં આંતરે દિવસે પખાળીને પહેરવી અને છતાં છાતી કાઢીને ગૌરવપૂર્વક હરવું ફરવું-એ દિવસે પણ પૌત્રને સુંદર ધેાડિયામાં પાઢાવતાં કે હાથમાં લાવતાં તેમને યાદ આવતા હશે અને યાદ આવતી હશે જંગલમાંથી જીવનપથ નિર્માણુ કરતાં કરતાં
વાગેલા કટકાની એ વ્યથા !
પ્રા. શાંતિલાલ સ. જેન
જે અતિથિઓથી સદા ભર્યું ભાદયુ` રહે એવો કરીએ, તે। શ્રી જયભિખ્ખુનું ગૃહ એ શબ્દ અને અર્થ અને દષ્ટિએ સાર્થક છે. એ ધરની ગૃહિણી સૌ. વિજયા બહેનના આતિથ્ય અને ઔદાય વિશે તે કહેવું જ શું? તેથી જ અનારીશ્વર ભગવાન શિવની જેમ શ્રી જયભિખ્ખુએ પણ માત્ર વ્યવહારમાં જ નહિ પેાતાના નામ સુધ્ધાંમાં તેમને અભાગ અને તેમાં પણ આદ્યભાગ આપી તેમની સાથેનુ' તાદાત્મ્ય દશાવ્યુ` છે.
અને આ અને આવી જ ખીજી ખાખતા શબ્દ દેહ ધારણ કરે છે ત્યારે શ્રી બાલાભાઈ જયભિ ખુ' રૂપે સાહિત્યમાં અવતરે છે, પછી તે નવલિકા હૈાય કે નવલકથા હાય, નાટક હાય કેનાટિકા હોય, સાહસકથા હોય કે જીવનકથા હાય, હાય હાય કે રહસ્ય હાય, ઈંટ હોય કે ઇમારત હોય, જાણ્યું હોય કે અજાણ્યુ હાય !
તેમનું સાહિત્યસર્જન વિપુલ અને વૈવિધ્યપૂ છે. તે બધાંનેા નામનિર્દેશ કરવો અહીં શકય ન હાવાથી તેની સામાન્ય વિશેષતાઓ અને તેના કલાસૌન્દર્યંત ઉલ્લેખ કરવો જ પર્યાપ્ત ગણાશે.
કથાવાર્તા વાંચવાનેા અને કહેવાના શ્રી જયલિખુને નાનપણથી જ ભારે શોખ. સરસ્વતીચંદ્ર એમને પ્રિય ગ્રન્થ અને ગેાવનરામ એમના આદ સાહિત્યકાર. આ શાખ અને આદર્શે અને જૈન સાહિત્યના અનુશીલને તેમની પાસેથી જે સાહિત્ય
કરાવ્યું છે તેમાં ઐતિહાસિક (પ્રેમભક્ત કવિ જયદેવ, નરકેસરી, વિક્રમાદિત્ય હેમ, દિલ્હીશ્વર વગેરે), સામાજિક (પ્રેમનું મંદિર, પ્રેમાવતાર વગેરે), પૌરાણિક (ભગવાન ઋષભદેવ ચક્રવતી ભરતદેવ, ભારતબાહુબલિ વગેરે) નવલકથાઓ, નવલિકાઓ (માદરે
અને છતાં એમનું જીવન કેટલું. ઉલ્લાસમય, પ્રસન્ન છે! મુખ પર સદા તરવરતું એ હાસ્ય, રાષમાં અને તેાષમાં પણ નીતરતી એ સ્નેહાતા કાને આત્મીય ન બનાવે! અને આ ઉલ્લાસ અને પ્રસ નતાએ, દીદર્શિતા અને આત્મીયભાવે તેમના દાંપ-સર્જન ત્ય અને કૌટુંબિક જીવનને એવું તે રસમય અને સદ્ભાવપૂર્ણ બનાવ્યું છે કે જાણે સાકરના ગાંગડા જ્યાંથી માંમાં નાખે। ત્યાંથી મધુરમ્ મધુરમ્। ગૃહ શબ્દના અર્થા ગ્રહી રાખે એવા કરી ગૃહસ્થના ધર્મ મુજબ
