________________
તે છૂટા પડ્યા નથી. ધર્મ પાસે કોઈ પ્રશ્ન હોય તો તે કેવળ આ અસહાય અને દુઃખમય ભવભ્રમણમાંથી બહાર નીકળી, શાશ્વત આનંદની સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવાનો છે.
આપણા ધર્મવિચારમાં આત્મા કેન્દ્રસ્થાને છે અને તેણે પરિપૂર્ણ વિકાસ સાધી પરમાત્મદશા પ્રાપ્ત કરવાની છે. આમ આપણી મૂળભૂત ધારણા બધા ધર્મો કરતાં જુદી પડી જાય છે. પરિણામે આપણો સાધનામાર્ગ પણ સૌ ધર્મો કરતાં ભિન્ન બની રહે છે. પ્રત્યેક આત્માના અલગ અસ્તિત્વની ધારણાથી તેમજ પ્રત્યેક આત્માની પરમાત્મા બનવાની સંભાવનાની ધારણાને કારણે આપણે બધા કરતાં ભિન્ન પડી જઈએ છીએ.
લગભગ બધા ધર્મોએ બ્રહ્માંડ કે સંસારને કોઈ વૈશ્વિક શક્તિનું કાર્ય ગણી તેના કારણરૂપ ઈશ્વરને ગણ્યો છે. આપણે અસ્તિત્વ માટે આવો કાર્યકારણનો સંબંધ સ્વીકાર્યો નથી. આપણા મતે અસંખ્ય સૂર્યો, તારાઓ, નક્ષત્રો, ગ્રહો અને ઉપગ્રહો તેમજ તેના ઉપર જ્યાં-ત્યાં જીવોનું અસ્તિત્વ હોય તેને કાર્યકારણના સંબંધથી જોડવાની જરૂર નથી. સમગ્ર સંસાર એક પ્રવાહ છે જેની કોઈ આદિ નથી કે જેનો કોઈ અંત નથી. જીવ માત્રનું અસ્તિત્વ અનાદિ છે, પણ આ ભવભ્રમણમાંથી તે મુક્ત થઈ શકે છે અને અનંદ ઐશ્વર્યની સ્થિતિને પામી શકે છે. માટે આપણે જીવના પરમ વિકાસની સીમાને પરમાત્મદશા ગણી છે અને તેની પ્રાપ્તિને આપણા ધર્મનું લક્ષ્ય ગણ્યું છે.
બીજી એક મહત્ત્વની ધારણામાં પણ આપણે બધા કરતાં જુદા પડી જઈએ છીએ અને તે છે અવતારની ધારણા. અન્ય ધર્મોમાં ભગવાન અવતાર લઈને પાછા સંસારમાં આવે પણ ખરા. આપણે ત્યાં જીવાત્મા, પરંમાત્મા બન્યા પછી સંસારમાં પુનરાગમન કરતો નથી. વળી તે કરુણા કરીને કોઈને પોતાના દૂત તરીકે મોકલતો નથી કારણ કે આપણે ત્યાં કરુણાને પણ િવભાવ ગણ્યો છે. વિભાવ એ અપૂર્ણતાનો સૂચક છે, પછી ભલેને તે ગમે તેટલો ઉત્કૃષ્ટ હોય.
જૈન ધર્મ સૌથી જુદો પડી જાય છે તેના સામાયિકને કારણે. વાસ્તવિકતામાં જૈન ધર્મ સામાયિક ધર્મ છે. સામાન્ય રીતે જૈનો
જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૩
