________________
પુદ્ગલનો પણ કોઈ સર્જનહાર નથી. જડને પણ બનાવી શકાતું નથી. તેનો પણ નાશ થતો નથી. આપણને જડનું જે વિસર્જન થતું લાગે છે તે કેવળ તેમાં ઘટિત થતું પરિવર્તન છે. પુદ્ગલ અસ્તિત્વનો ખૂબ મહત્ત્વનો ઘટક છે કારણ કે સકળ સંસાર જીવ અને જડના તાણાવાણાથી કંઈ વિશેષ નથી. અસ્તિત્વના આ બે પ્રબળ ઘટકો છેદ્રવ્યો છે.
આપણા માટે અસ્તિત્વના ખૂબ મહત્ત્વના ઘટકો જીવ અને પુલ છે. અસ્તિત્ત્વમાં આ ઉપરાંત બીજા પણ ચાર ઘટકો છે. આ ચાર ઘટકોમાં બે ઘટકો ઘર્મ અને અધર્મને નામે ઓળખાય છે. તેમને ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય કહી શકાય. આમ સીધોસાદો અર્થ લઈએ તો ધર્મ જીવને ગતિ કરવામાં સહાયક દ્રવ્ય છે અને અધર્મ સ્થિતિ આપવામાં સહાયક છે. જગતમાં ક્યાંય કોઈએ ઘર્મ અને અધર્મનો દ્રવ્ય તરીકે વિચાર કર્યો નથી. જૈન ધર્મ આપણને આમ ઘણી બધી રીતે વિશિષ્ટ લાગે છે. ગતિ આપનાર દ્રવ્યની ઉપસ્થિતિ વિશે વિજ્ઞાને ઘણો વિચાર કર્યો છે. માછલી જળ વિના ગતિ કરી શકતી નથી. પક્ષીઓ હવા વિના ઊડી શકતાં નથી. તેમના માટે જળ અને હવા ગતિ આપનાર દ્રવ્ય છે. અવકાશમાં ગતિ આપનાર દ્રવ્ય તરીકે વિજ્ઞાને ઈથરની ઘારણા કરી હતી. પણ સ્થિતિ આપનાર દ્રવ્યની કલ્પનાધારણા કરીને જૈન ધર્મ વિજ્ઞાનથી એક ડગલું આગળ રહ્યો છે. વળી આ બન્ને દ્રવ્યો માટે જૈન શાસને ઘર્મ અને અધર્મ શબ્દ યોજ્યો છે તે સકારણ લાગે છે. સુચક લાગે છે. '
તેનો એક અર્થ એ પણ તારવી શકાય કે ધર્મ એટલે ગતિ. જીવની વિકાસયાત્રામાં જે કંઈ સહાયક બની રહે તે ધર્મ. ધર્મ વિના જીવ વિકાસ ન સાધી શકે. ધર્મની સહાય લીધા વગર આત્મા પરમાત્મા ન બની શકે એવી જ રીતે અધર્મનો અર્થ પણ તારવી શકાય. જ્યાં કેવળ સ્થિતિ બની રહે છે તે અધર્મ. વિકાસયાત્રા થંભી ગઈ, જીવ કેવળ સ્થિતિમાં રોકાઈ રહ્યો તે બધો અધર્મ જ ગણાયને! જડ વસ્તુઓ સ્થિતિમાં છે, ચૈતન્ય એવો જીવ વિકાસોન્મુખ ન રહેતાં, જડની જેમ જ્યાં છે ત્યાં પડી રહે તેને અધર્મ ન કહેવાય તો બીજું શું કહેવાય? જૈન
જૈન ધર્મનું હાર્દ
३२
