________________
નિરસન કરી તેને તે નિષ્ફળ બનાવી દે છે. પોતાના અંતરમાં રહેલા મોહના નાનામાં નાના કણિયાને શોધીને તે નષ્ટ કરી નાખે છે. આ ગુણ સ્થાનક ખૂબ મહત્ત્વનું છે. જો અહીં મોહનો એકાદ કણિયો રહી ગયો હોય તો જીવ અગિયારમે આવવાતો અને ત્યાંથી મોહનો ણિયો ભભૂકી ઊઠતાં જીવ પાછો પડવાનો. જો દસમું ગુણસ્થાનક સચવાઈ ગયું તો જીવ સીધો બારમે પહોંચવાનો અને પછી તો છેવટે સિદ્ધશિલા ઉપર જઈને જ વિરમવાનો.
મઝાની વાત એ છે કે આઠ, નવ, દસ અને અગિયાર અથવા આ, નવ, દસ અને બાર એમ ચાર સ્થાનકો જીવ અંતર્મુહૂર્તમાં એટલે બે ઘડીમાં જ પાર કરી લે છે. અહીં આચારના વેગ કરતાં ભાવના વેગનું મહત્ત્વ વિશેષ રહે છે. ચઢાણ સીધાં અને કપરાં હોય છે પણ ભાવની ઉત્કૃષ્ટતા એટલી હોય છે કે આ ચારેય સ્થાનો આત્મા ટપોટપ ચડી જાય છે અને જીવ કાં તો અગિયારમે અથવા બારમે આવીને ઊભો રહે છે.
·
અગિયારમા ગુણસ્થાનકને ઉપશમનું ગુણસ્થાનક કહે છે. એટલે ત્યાં અશુદ્ધિ છે પણ તે નીચે બેઠી છે. કર્મોનું અસ્તિત્વ છે પણ તે દબાઈ ગયેલાં છે. ભોંય સાથે ભળી ગયેલાં દેડકાં જેમ પ્રથમ વરસાદ થતાં બેઠાં થઈ જાય છે તેમ નીચે બેસી ગયેલ કષાયો, તળિયે પડેલી અશુદ્ધિઓ છેવટે ઉપર આવી જવાનાં અને જીવ ત્યાંથી નીચે ગબડી પડવાનો. કેટલો નીચે પડે અને કયાં અટકે તે કહેવાય નહીં. જ્યારે બારમા ગુણસ્થાનકે પહોંચેલો જીવ પાછો પડતો નથી. કપરાં ચઢાણ તે ચડી ચૂક્યો હોય છે. તેના કષાયો નિર્મૂળ થઈ ગયા હોય છે. જીવ પરિપૂર્ણ રીતે શુદ્ધ થઈ ગયો હોય છે. જીવને નીચે ધકેલી દે, આત્માનો ઘાત કરે તેવાં બધાં કર્મો અહીં નષ્ટ થઈ ગયાં હોય છે. તે સમયે જીવ સાથે જે કર્મો રહેલાં હોય છે તે તો કેવળ હથિયાર મુકાવી દીધેલ સૈનિક જેવાં હોય છે, જે જીવનો ઘાત કરવા સમર્થ નથી હોતાં. આ સ્થાનને ‘ક્ષીણમોહ' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અહીં ક્ષીણનો અર્થ
‘નષ્ટ’ લેવાનો છે;
‘નિર્બળ’ કરવાનો નથી.
પ્રથમથી ચાર ગુણસ્થાનકો દર્શનની શુદ્ધિ માટેનાં છે. ચોથા ગુણસ્થાનક ઉપર આત્માની આછી પણ ઝાંખી થઈ ગઈ હોય છે. સાત
જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૦૮
