________________
ગુણસ્થાનકો સુધીનો માર્ગ કાપતાં જીવને વર્ષોનાં વર્ષો તો શું ભવોના ભવ નીકળી જાય છે.
આઠમા ગુણસ્થાનકને નિવૃત્તિબાદર કહે છે. અહીં નિવૃત્તિ શબ્દ અધ્યવસાયોની ભિન્નતાના અર્થમાં વપરાયેલો છે. બાદર શબ્દ સ્થૂળ કષાયોની વિદ્યમાનતા બતાવે છે. આ ગુણસ્થાનકે જીવ અપૂર્વકરણ કરે છે. સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિની વેળાએ ગ્રંથિભેદ થતાં જે અપૂર્વકરણ થાય છે તેના કરતાં આ અપૂર્વકરણ જુદું છે. અહીં જીવ કર્મનો સ્થિતિઘાત, રસઘાત કરી કર્મના દલિકોની ગુણશ્રેણી માંડીને, અસંખ્યાત ગુણવૃદ્ધિએ સંક્રમણ કરીને અપૂર્વ સ્થિતિબંધ કરે છે. અહીં જીવ શુક્લ ધ્યાનનો પહેલો પાયો ધ્યાવે છે. સંજવલન લોભ સિવાયની બાકી સર્વ કષાયનોકષાય મોહનીય કર્મની પ્રકૃતિઓનો ઉપશમ અથવા ક્ષય કરીને જીવાત્મા અહીંથી નવમા ગુણસ્થાનકે આવે છે.
નવમા ગુણસ્થાનકને અનિવૃત્તિ બાદર અથવા અનિવૃત્તિકરણ કહે છે. અહીં અધ્યવસાયોની સમાનતા પ્રવર્તે છે. આ ગુણસ્થાનકે આવેલા સર્વ જીવોના અધ્યવસાય પરસ્પર સરખા હોય છે. અહીં કષાયો વિદ્યમાન હોય છે પણ અત્યંત પાતળા પડી ગયેલા હોય છે. અહીં જીવના ‘અહં’ અને ‘મમ’ બંને ઓગળી ગયા હોય છે અને સાધક, જીવ માત્ર તરફ આત્મભાવથી જુએ છે. જડ માત્ર તેને વિભાવ લાગે છે. અહીં તેને જડ અને ચેતનનો ભેદ સ્પષ્ટ વર્તાતો હોય છે. આ અવસ્થામાં જીવને જડ કે ચેતન પ્રતિ - નથી રાગ હોતો કે નથી દ્વેષ હોતો. અહીં તેને સમતાની ઉપલબ્ધિ થાય છે. આ સમ્યક અવસ્થા છે. સાચા અર્થમાં અહીં સામાયિક ઘટે છે. જીવ સમયમાં અર્થાત્ કે આત્મામાં વર્તે છે.
આગળ ચાલતાં દશમું ગુણસ્થાનક આવે છે જેને સૂક્ષ્મ સંપરાય કહે છે. સંપરાય એટલે કષાય. અહીં આત્મા અત્યંત વિશુદ્ધ થઈ ગયેલો હોય છે. છતાંય અત્યંત સૂક્ષ્મ કષાયોથી યુક્ત હોય છે. કષાયો દસમા ગુણસ્થાનક સુધી જીવની સાથે રહે છે. આ કષાયોમાં છેલ્લે પડનાર લોભ હોય છે. તેને હઠાવવા ઘણો આત્મિક પુરુષાર્થ કરવો પડે છે. કર્મની સામે યુદ્ધ – ચડેલો જીવ અહીં પોતાના પથનું છેલ્લે છેલ્લે કાળજીપૂર્વક નિરીક્ષણ કરી લે છે. ભૂગર્ભમાં કયાંક મોહની સૂરંગ રહેલી હોય તો તેનું જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૦૭
