________________
હોય તેની સાથે આત્મીયતા વધારે લાગે - તે સ્વાભાવિક છે. એ રીતે આચાર્ય તો આપણને ઘણા નજીકના લાગે. અરિહંતો દૂર છે પણ તેમનાં પગલાં હજુ વર્તાય છે. સિદ્ધો અગમ્ય છે. આ બંને પરમાત્મશકિતને સમજવા માટે જો કોઈ આપણી સૌથી નજીક હોય તો તે છે આચાર્ય આચાર્ય એટલે જેમનું આચરણ જ પરમાત્મશક્તિનું સૂચક છે. તેમના સાંનિધ્યમાં પરમાત્મભાવની ઝાંખી થાય. છતાંય આવી ઝાંખીથી ઝાઝો ખ્યાલ ન આવે તો ઉપાધ્યાય તો ખૂબ નજીક છે. આચાર્યમાં તેમનું આચરણ તે જ ઉપદેશ. ઉપાધ્યાય તો બોલીને પણ આપણને ઉપદેશ આપે, સમજાવે. ઉપાધ્યાય પણ સુલભ ન હોય કે દૂર લાગે તો આપણી સૌથી વધારે નજીક છે સાધુશકિત. અસ્તિત્વમાં જ્યાં જ્યાં સાધુશકિત છે તેને નમસ્કાર કરતાં વિશ્વનો કોઈ ખૂણો આપણા માટે વંદનવિહોણો ન રહ્યો. આપણી ગ્રાહકતા અસીમ બની ગઈ.
આમ પાંચ પરમેષ્ઠી એટલે જે સંસારમાં આપણા માટે પરમ ઇષ્ટ છે, આરાધ્ય છે તેમને વંદન કરવા – નમસ્કાર કરવા. આ નમસ્કાર વિશિષ્ટ : છે કારણ કે તેમાં આપણે સૂક્ષ્મથી સ્થૂળ તરફ ગતિ કરીએ છીએ. પરમાત્મા સૂક્ષ્મ છે, અતિસૂક્ષ્મ છે. તેને સમજવા માટે કે સ્પર્શવા માટે આપણે છેક નીચે ઊતરીએ છીએ, એક વખત છેક નીચેના પગથિયે સાધુશકિતને સ્પર્શ થઈ ગયો, તેનો આવિષ્કાર થઈ ગયો પછી આરાધના શરૂ થઈ જાય છે. અને આરાધનાનો આ માર્ગ ઊધ્વરોહણનો માર્ગ છે.
નવકારની એ પણ આગવી વિશિષ્ટતા છે કે તેમાં કયાંય કોઈ વ્યકિતવિશેષને નમસ્કાર નથી કરવામાં આવ્યો. અહીં જે કંઈ વંદન છે તે ગુણોને વંદન છે, ગુણોનું અભિવાદન છે. ગુણોનું અભિવાદન થતાં આપણામાં ગુણોનું સંક્રમણ થવા લાગે છે – ગુણો આપણામાં ઊતરવા લાગે છે. ભાવપૂર્વક ગુણને વંદન કરતાં જ આપણી કલ્યાણમાર્ગની યાત્રા શરૂ થઈ જાય છે. નવકાર મંત્ર કામ્ય મંત્ર નથી એટલે કે કામનાઓની પૂર્તિ કરવા માટેનો મંત્ર નથી. નવકાર તો કામનાઓની પાર પહોંચી જવાનો, કામનાઓથી ઉપર ઊઠવાનો મંત્ર છે. નવકારનું લક્ષ્ય પરમાત્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિ છે. તેથી તો તે મહામંત્ર કહેવાય છે.
૧૧૬
જૈન ધર્મનું હાર્દ
