________________
૧૫. મંગલની વર્ષા
નવકાર મંત્રની વાત કર્યા વિના જૈન તત્ત્વજ્ઞાનની મીમાંસા અપૂર્ણ રહી જાય. બીજી બાજુ નવકાર વિશે એટલું બધું લખાયું છે કે તેમાં કંઈ ઉમેરો કરવા મન થાય નહીં. તેથી નવકાર વિશે કંઈક વિશેષ વિચારણા કરવા મારો આ પ્રયાસ છે.
નવકાર મંત્ર સૂત્રાત્મક છે. નવકારને ચૌદ પૂર્વનો સાર કહે છે તે તેની સૂત્રાત્મકતાને કારણે. નવકારના પ્રથમ ચરણ 'નમો અરિહંતાણમાં જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનું નિર્દેશન થઈ જાય છે અને તેના સાધનામાર્ગને અપનાવવાનો એકરાર થઈ જાય છે.
આ પદમાં કોઈ એક અરિહંતને નમસ્કાર કર્યા નથી પણ અરિહંતોને નમસ્કાર કર્યા છે. અરિહંત એટલે ભગવાન. અરિહંતો એમ બહુવચનમાં ઉલ્લેખ થતાં એ વાતનું પ્રતિપાદન થઈ ગયું કે જૈન ધર્મમાં કોઈ એક ભગવાન નથી પણ ઘણાબધા ભગવાનો છે – અનંત ભગવાનો છે. ત્યાં તુરત જ વિચાર આવે કે અનંત પરમાત્માઓ કયાંથી આવ્યા? પ્રત્યેક જીવમાં પરમાત્મા બનવાની સંભાવના છે એટલે જે જીવો અરિહંત પરમાત્મા બન્યા, તીર્થકરો બન્યા તે બધા ભગવાનને નમસ્કાર. અહીં બે વાતો આવી કે અરિહંતો અનંતા છે અને ઘણા બધા જીવમાં અરિહંત પરમાત્મા બનવાની સંભાવના રહેલી છે.
સ્વાભાવિક છે, વિચાર આવે કે ભગવાન કેવી રીતે થઈ શકાય? તો જેણે દુશ્મનોને હણ્યા છે તે ભગવાન થઈ ગયા. “અરિહંત શબ્દ જ સૂચક છે - શત્રુઓ હણનાર. શત્રુ કોણ હશે? તો કષાય અને કર્મ જીવના મૂળ શત્રુ છે જે જીવનો માર્ગ રોકીને બેઠા છે અને તેને ભગવાન થવા દેતા નથી. જીવનો મૂળ શત્રુ તો કર્મ છે જેની અંતર્ગત કષાય ઇત્યાદિ આવે છે પણ કષાય કર્મબંધના જનક છે. તેથી તેનો અલગ ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. કષાયની મહત્તાને લક્ષમાં રાખીને આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ જેવાએ તો કષાયમુક્તિને જ આત્માની મુકિત ૧૧૨
જૈન ધર્મનું હાર્ટ
