________________
‘તીર્થ’ની સ્થાપના કરે. કેટલાક જીવો જ તેરમા પછી તુરત જ ચૌદમા ગુણસ્થાનકે આવીને પળવારમાં શરીર છોડીને લોકાગ્ર ઉપર ચાલ્યા જાય છે.
તેરમા ગુણસ્થાનક ઉપર શરીરનો યોગ હોવાથી તેને ‘સયોગી’ કેવળી’નું ગુણસ્થાનક કહે છે. અહીં શરીર છે તેથી તેની સાથે નામઆકાર ઇત્યાદિ હોવાનાં. ગોત્ર તો જન્મથી શરીરને મળેલું હોય છે તેથી તે પણ શરીર રહે ત્યાં સુધી રહેવાનું. શરીર રહે એટલે શરીરના સહજ ધર્મો પણ તેની સાથે રહેવાના. આયુષ્યકર્મ રહે ત્યાં સુધી જીવનો શરીર સાથેનો સંયોગ રહેવાનો અને શરીર રહે ત્યાં સુધી તેની સાથે નામ, ગોત્ર, વેદનની ક્ષમતા પણ રહેવાની. આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર અને વેદનીય એ ચાર અઘાતી કર્મો કહેવાય છે. અઘાતી એટલે કે જે આત્માના ગુણોનો ઘાત કરવા માટે સમર્થ નથી. આયુષ્ય પૂર્ણ થવાની નજીકની વેળાએ તેરમા ગુણસ્થાનક ઉપર રહેલ સયોગી કેવળી આત્માઓ જો નામ, ગોત્ર કે વેદનીય કર્મ બાકી રહી ગયાં હોય તો ‘કેવળી સમુદ્દાત’ નામની પ્રક્રિયા કરીને બાકી રહેલાં તે કર્મોને આયુષ્યકર્મની બરાબર કરી નાખે છે જેથી આયુષ્ય પૂરું થાય તે વેળાએ કર્મનો એક પણ કણિયો બાકી ન રહે.
ચૌદમું ગુણસ્થાનક અતિ અલ્પ સમય માટેનું છે. પાંચ હ્રસ્વ સ્વરોના ઉચ્ચારણ જેટલી તેની અવધિ ગણાય છે. આ ગુણસ્થાનને અયોગી કેવળીનું ગુણસ્થાનક કહે છે. અહીં આત્મા મન, વચન અને કાયાના યોગોનો સર્વથા નિરોધ કરી શૈલેશીકરણ સાધે છે એટલે કે મેરુ પર્વત જેવો અડોલ અને નિશ્ચલ બની રહે છે. આત્માનો આ અંતિમ પુરુષાર્થ છે. ત્યાં મન, વચન અને કાયાના યોગોનું કોઈ પ્રવર્તન રહેતું નથી. આ અવસ્થાને પરમ અક્રિયારૂપ અમૃત અવસ્થા' તરીકે શાસ્ત્રોમાં ઓળખાવી છે. શૈલેશીકરણને અંતે આત્મા સર્વકર્મરહિત થઈને કર્મના આશ્રયસ્થાન સમા દેહને છોડીને મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે એટલે કે બંધનમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે અને તે જ સમયે સિદ્ધશિલા ઉપર સ્થિતિ કરી લે છે. અંધકાર ઓસરે અને પ્રકાશ પથરાય એમ અયોગી કેવળીનું ગુણસ્થાનક છૂટવાની અને આત્માના સિદ્ધશિલા ઉપર સ્થિત થવાની
૧૧૦
જૈન ધર્મનું હાર્દ
