________________
ગુણસ્થાનક સુધી આચારશુદ્ધિ સંયમની સાધના મહત્ત્વની બની રહે છે,
જ્યારે અમાથી બારમા સુધીનો માર્ગ આત્માની અનુભૂતિનો માર્ગ છે. આઠમાં ગુણસ્થાનકથી જીવને આત્માની અનુભૂતિ થવા લાગે છે. જીવને આત્માના સામાÁની ઝાંખી થવા લાગે છે. અને બારમે પહોંચતાં સુધીમાં તો આત્માનાં અજવાળાં ઊતરવા લાગે છે. એકથી ત્રણ ગુણસ્થાનક સુધીની દશાને જીવની બહિરાત્મદશા કહે છે. ચારથી સાત ગુણસ્થાનક જીવની અંતરાત્મદશા હોય છે. આઠથી બારમા ગુણસ્થાનક સુધી જીવને પરમાત્મદશાની આંશિક પણ અનુભૂતિ હોય છે. બીજી રીતે કહીએ તો સાતમા ગુણસ્થાનક સુધીની યાત્રા પૂર્વતૈયારી જેવી છે પણ આઠમાથી જીવને આત્માના પ્રસાદની પ્રતીતિ થવા માંડે છે. સાત સુધી જ્ઞાન છે, દર્શન છે, ચારિત્ર છે પણ આઠમાથી ધ્યાનની સાધના શરૂ થાય છે. અહીંથી આત્મા અદ્ભુત ધ્યાનમાં લીન બનીને, મોહનીય કર્મનો ઉપશમ કરનારી કે સદંતર ક્ષય કરનારી શ્રેણી ઉપર - સીડી ઉપર ચઢવા માંડે છે.
બારમા અને તેમાં ગુણસ્થાનક વચ્ચે આમ જોઈએ તો સમયનું ખાસ અંતર નથી. બારમું સિદ્ધ થયું તેની સાથે જ તેરમું આવી જવાનું. બે પ્રદેશોની સરહદો ઉપરના પાટિયા જેવું આ સ્થાન છે. આ બાજુ બારમું અને બીજી બાજુ તેરમું. જે રેખા ઉપર એક પ્રદેશ પૂરો થાય તે જ રેખા ઉપર બીજો પ્રદેશ શરૂ થાય. બારમા ઉપર મોહનો સંપૂર્ણ નાશ થયો. આત્માનો સૂર્ય સોળે કળાએ પ્રકાશવા લાગ્યો. પ્રકાશ થયો, અંધારાં ઊલેચાઈ ગયાં. બારમે કષાય અને ઘાતી કર્મથી – જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય અને અંતરાય કર્મથી – સંપૂર્ણ મુકિત થઈ કે તુરત જ કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ. કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થતાં પ્રદેશ બદલાઈ ગયો અને તેરમા ગુણસ્થાનકનો પ્રદેશ શરૂ થઈ ગયો.
તેરમું ગુણસ્થાનક સયોગી કેવળીનું ગુણઠાણું છે. કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ પણ આયુષ્ય બાકી હોય તો તે પૂર્ણ થતાં સુધી આત્મા આ ભૂમિ ઉપર શરીરના યોગ સાથે વિચરે અને દેહના માટેની આવશ્યક ક્રિયાઓ - કંઈ પણ ભાવ વિના થતી રહે તેથી તેને “સયોગી કેવળી' કહે છે. એમાંય વળી જે જીવોએ તીર્થંકર નામકર્મ બાંધ્યું હોય તેઓ અહીં રોકાઈને જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૦૯
