________________
સર્વ પ્રકારે સંયમ. અપ્રમત્ત એટલે સજાગ - જાગરૂક અને ઉદ્યમશીલ. આ ગુણસ્થાનકનો કાળ કેવળ અંતર્મુહૂર્તનો હોય છે. આત્માના ગુણોના વિકાસક્રમમાં આ ગુણસ્થાનક બહુ ક્રિટિકલ-નાજુક હોય છે. બે ઘડી જેટલો તેનો કાળ છે પણ જો તે ન સચવાયો તો આગળની બધી મહેનત એળે જાય અને સાધક નીચે ગબડી પડે તેમજ પ્રાપ્ત થયેલા ગુણોનો પણ હાસ થઈ જાય.
સાતમા ગુણસ્થાનકે અર્ધો રસ્તો કપાઈ ગયો તેમ કહી શકાય. આગળનો માર્ગ ટૂંકો છે પણ તેનાં ચઢાણ કપરાં છે. આઠમે ગુણસ્થાનકે - આવ્યા પછી જરા પાછા વળીને જોઈએ તો લાગશે કે આપણે આઠેય પ્રકારનાં કર્મોમાંથી કેવળ મોહનીય કર્મ સાથે લડવા માંડ્યું છે. શરૂઆતની લડાઈ દર્શનમોહનીય કર્મ સામેની હતી પણ પાંચમાથી સંઘર્ષ ચારિત્રમોહનીય કર્મ સામે શરૂ થઈ ગયો હોય છે. મોહનીય કર્મના આ બંને ઘટકો છે. બંનેને પરાસ્ત કર્યા વગર આગળ ન વધાય. આપણે મૂળ શત્રુ સામે યુદ્ધ આર્યું છે કારણ કે મોહનીય કર્મ જ સૌથી વધારે પ્રબળ છે. બીજાં બધાં કર્મો તો તેની છાયામાં જ પાંગર્યા હોય છે. એક વાર મોહનીય કર્મનું વૃક્ષ પડ્યું પછી બીજાં કર્મો તો આપોઆપ સુકાઈ જવાનાં કે તેના ભારથી જ કચડાઈ જવાનાં. મોહનીય કર્મની જેમ જેમ પરાજય થતો જાય છે તેમ તેમ અન્ય કર્મો જીર્ણશીર્ણ થઈને ખસતાં જાય છે.
બીજી એ વાત પણ ધ્યાન બહાર ન જાય કે આત્માના વિકાસક્રમમાં ચાર ગુણસ્થાનક દર્શનની શુદ્ધિ માટેનાં છે. આ ઉત્થાન દરમિયાન દર્શનમોહનીય કર્મ પાછું હટતું જાય છે અને જીવન દર્શનશુદ્ધિ થાય છે. એટલે કે જે વસ્તુ જે સ્વરૂપે છે તે તેને દેખાય છે – સમજાય છે. તેથી શું છોડવા જેવું છે, શું મેળવવા જેવું છે તે બાબતે તે સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. પાંચમા ગુણસ્થાનકથી જીવ ચાલવા માંડે છે, સંયમમાર્ગ ઉપર પ્રયાણ કરે છે. જે ઈષ્ટ લાગ્યું તે મેળવવા તે આગળ વધે છે અને છોડવા જેવું બધું મૂકતો જાય છે. આમ પાંચમાંથી સાતમા સુધીનાં ગુણસ્થાનકો આચારશુદ્ધિનાં સ્થાનો છે. આમ સાતમા ગુણસ્થાનક સુધી પહોંચતા જીવની દર્શનશુદ્ધિ અને આચારશુદ્ધિ સારા પ્રમાણમાં થઈ ગઈ હોય છે. આ સાત ૧૦૬
જૈન ધર્મનું હાર્દ
