________________
નહીં. તો પછી સાધવાનું શું? સાધવાનો છે સમભાવ. જીવ માત્ર મારા જેવો જ જીવ છે અને તેને મારી જેમ સુખ-દુઃખનું સંવેદન થાય છે. અન્ય જીવનું સંવેદન પણ પોતાનું સંવેદન બની જાય તે સમભાવ. આવો સમભાવ જે જીવમાં જાગ્યો હોય તેને હિંસાથી બચવા કોઈ પ્રયાસ ન કરવો પડે. વિના આયાસે સ્વભાવથી જ તેને અહિંસાની ઉપલબ્ધિ થઈ હોય. સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવ તે આત્માની બહુ ઊંચી અવસ્થા છે. આત્માની લગભગ પૂર્ણ શુદ્ધિ થઈ હોય તેના જ દિલમાં આવો સમભાવ હોય. જેટલી શુદ્ધિ વધારે તેટલો સમભાવ વધારે. આત્માની શુદ્ધિ એટલે કષાયોનાં વાદળોનું વિસર્જન, વિજાતીય દ્રવ્યકર્મથી મુકિત. સમભાવ તે સ્વભાવમાં જવા માટેનું છેલ્લું દ્વાર છે. મંજિલ જેમ જેમ નજીક આવતી જાય તેમ તેમ જીવ સમભાવમાં આવવા લાગે.
આમ અહિંસા આત્માની ભાવદશા છે કે જે આત્માના સ્વભાવની ઘણી નજીક છે. ત્યાં આત્માની શુદ્ધિ ઘણી થઈ ગઈ હોય છે તેથી કર્મ પણ આછોપાતળાં થઈ ગયાં હોય છે.
અહીં આપણે જે ચર્ચા કરી છે તે અહિંસાની ભાવદશાને લક્ષમાં રાખીને સવિશેષ કરી છે તેથી કોઈ રખે અહિંસાની ઘૂળ વાતોનું કે જયણાનું અલ્પ મૂલ્ય આંકે!
આત્માની આવી ઉચ્ચતમ ભાવદશા કે જે પરમાત્મ અવસ્થાની ખૂબ નજીક છે, તે અહિંસાથી ઘટિત થાય છે તેથી તો જૈન શાસને અહિંસાને પરમ ધર્મ કહ્યો છે.
ભગવાને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં કહ્યું છે કે જે અહિંસા, સંયમ અને તપ સ્વરૂપના ધર્મનું આચરણ કરે છે તેને દેવો પણ નમે છે. ‘વત્યુ સહાવો ધમ્મો’ કહીને ભગવાને ધર્મનો મર્મ સમજાવ્યો.' અહિંસા, સંયમ અને તપને ધર્મ ગણાવી ભગવાને ધર્મનાં ત્રણ આવશ્યક અંગોનું મહત્ત્વ દર્શાવ્યું.
આમ આપણે ધર્મને સાધ્ય તરીકે સમજ્યા અને ધર્મના આવશ્યક અંગ તરીકે અહિંસા, સંયમ અને તપ વિશે ધર્મની સાધન તરીકે પણ વિચારણા કરી.
જૈન ધર્મનું હાર્દ જે.ધ.હા.-૫
