________________
સારા-નરસાનો વિવેક, સમભાવ, દયા, દાન વગેરે વૃત્તિઓ પીત લેશ્યામાં હોય છે. પીત વેશ્યાનો રંગ ખુશનુમા પીળો હોય છે તેને તેજોલેશ્યા પણ કહે છે. ધર્મની શરૂઆત અહીંથી થાય છે. તેજલેશ્યાનાં લક્ષણો પ્રગતિનાં સોપાન જેવાં છે. આ જ ભાવ વધારે શુદ્ધ થતાં સ્વભાવ ત્યાગશીલ બની રહે, મનનાં પરિણામોમાં ભદ્રતા આવી જાય, વ્યવહાર પ્રમાણિક થઈ જાય, સંબંધોમાં સરળતા અને પારદર્શકતા આવે, અપરાધો પ્રતિ ક્ષમાનો ભાવ જાગે, સાધુઓ અને ગુરુજનો પ્રત્યે બહુમાન થાય અને તેમની સેવા કરવા જીવ તત્પર રહે. આ બધાં પદ્મ એટલે સુવર્ણ કમળ જેવી શ્વેત પણ આછી પીળી છાંય જેવી વેશ્યાનાં લક્ષણો છે. ત્યાર પછીની ચરમ વેશ્યા એ શુક્લ લેગ્યા છે. શુક્લ એટલે શ્વેત-ઉજ્વળ. તેમાં સત્યનો સ્વીકાર હોય છે, પક્ષપાતરહિતતા હોય છે, ધર્મ અને ગુરુજનો પ્રત્યે સમર્પણનો ભાવ હોય છે. રાગ-દ્વેષનાં પરિણામો તો અત્યંત મંદ પડી ગયાં હોય છે. આ વેશ્યા જેનામાં પ્રવર્તતી હોય તેનું ચિત્ત શાંત, સ્થિર અને પ્રસન્ન હોય છે.
રાગ અને દ્વેષ રંગીન પરમાણુઓને ગ્રહણ કરે છે તેથી વેશ્યાઓને રંગ હોય છે. લેશ્યા તો ભાવ અને રંગનું વિજ્ઞાન છે. પતંજલિના યોગશાસ્ત્રમાં લેશ્યાઓને મળતું સાત ચક્રોનું વર્ણન જોવા મળે છે તે પણ સરખાવવા જેવું છે. મૂલાધાર, સ્વાધિષ્ઠાન, મણિપુર, અનાહત, વિશુદ્ધિ, આજ્ઞાચક્ર અને સહસ્ત્રાર - એમ સાત સૂક્ષ્મ ચક્રો માનવદેહમાં રહેલાં છે. જેમ જેમ જીવના ભાવો શુદ્ધ થતા જાય તેમ તેમ તેની પ્રાણધારા નીચેનાં ચક્રોને ભેદીને ઉપર તરફ જતી જાય છે. જ્યારે આ પ્રાણધારા આજ્ઞાચક્રમાં સ્થિત થઈ જાય છે ત્યારે સાધક લગભગ સ્વાધીન અવસ્થામાં જાય છે. પછી તે મનની પાછળ નથી દોડતો પણ મને તેની આજ્ઞામાં રહે છે.
મનોવિજ્ઞાનીઓએ પણ મનુષ્યના આ ભાવજગતનું વિશ્લેષણ કરી કેટલાંક તથ્યો તારવ્યાં છે. તેમણે ચેતન, મન, અવચેતન મન અને અચેતન મનની વાતો કરી છે. તેની પારના સુપર કૉન્શિયસ માઇન્ડ અર્થાત્ અતિમનસની પણ તેઓ વાત કરે છે જે લેશ્યાની પાર આવે કે આજ્ઞાચક્ર ઉપર આવે. આ બધી વાતો લેશ્યાની નજીકની વાતો છે.
જૈન ધર્મનું હાર્દ
