________________
આવી જ બીજી ભાવના ‘અશરણ’. અનિત્ય ભાવનાના સેવનથી મોહનાં મૂળિયાં ઢીલાં પડી જાય છે, જ્યારે અશરણ ભાવનાના રટણથી પોતાના ઉત્તરદાયિત્વ પ્રત્યેની સભાનતા કેળવાય છે અને પુરુષાર્થ માટેનાં દ્વાર ખૂલી જાય છે. જ્યાં સુધી જીવને કોઈનો આધાર હોય ત્યાં સુધી તે ખાસ કંઈ કરતો નથી. પિતાની છત્રછાયામાં ઊછરતા પુત્રનું વ્યક્તિત્વ પણ જોઈએ તેવું ઘડાતું નથી. ઝાડની ઓથે ઊગતા છોડનો પણ પૂરો વિકાસ થતો નથી. અન્ય ઉપર જીવનાર કે નભનાર જીવોનો પણ યોગ્ય વિકાસ થતો નથી. જૈન ધર્મ અશરણ ભાવનાનું આરોપણ કરીને મનુષ્યને પોતાની જવાબદારીનું સંપૂર્ણ ભાન કરાવી દીધું છે. કોઈ કોઈનું નથી. કોણ કોને મદદ કરે છે? ખાલી ભ્રમમાં રહેવું નહીં. પુણ્ય પણ તારું છે અને પાપ પણ તારું છે. તું જે છે કે જે નથી એ માટે તું જ જવાબદાર છે અને કોઈ તને બચાવનાર નથી. બચવાનું તારે જ છે. તે માટે પ્રયાસ તારે જ કરવો પડશે. તરવાનું તારે જ છે માટે બાવડામાં બળ પૂરી, હોડી હંકારીશ તો પાર ઊતરી જઈશ.
ભગવાન મહાવીરનો સંદેશ છે કે કોઈ કોઈને શરણ આપી શકતું નથી. તું અનાથ છે, તું અશરણ છે.
ભગવાન આ બાબત ઘણા સ્પષ્ટ રહ્યા છે. તેમણે ખોટું આશ્વાસન આપ્યું નથી. તેમણે માણસને અનાથ બનાવી-ગણાવી તેના ઉપર જ સઘળી જવાબદારીનો ભાર મૂકી તેને વાસ્તવિકતામાં ખૂબ સબળ બનાવી દીધો છે. જેણે અશરણ ભાવના પચાવી હોય તે પળનોય પ્રમાદ કર્યા વિના પોતાના જીવનને ઘડવા માટે તત્પર બની જશે.
ત્યાર પછીની બે ભાવનાઓ છે. એકત્વ અને અન્યત્વ. આ બંને ભાવનાઓ ખેડાયેલી જમીનમાં બીજારોપણ કરવા સમી છે. એકત્વનો અર્થ કે હું એકલો જ છું. હર્યાભર્યા સંસારમાં કોઈ મારું નથી. હું એકલો જ આવ્યો છું અને એકલો જ જવાનો છું. જતી વખતે મને કોઈ સાથ નહીં આપે. બધાં સ્મશાન સુધી વળાવવા આવશે પણ તેની આગળ કોઈ આવી શકનાર નથી. જીવ એકલો છે તે એક ભીષણ વાસ્તવિકતા છે જે સ્વીકારવા મનુષ્ય તૈયાર હોતો નથી કારણ કે તેને સંબંધોની હૂંફમાં લપાઈ જવું ગમે છે. પણ જ્યારે સંબંધો સરવા માંડે છે અને માણસને
૯૨
જૈન ધર્મનું હાર્દ
