________________
આવી છે. કર્તા જો હોશમાં હશે તો કૃત્ય યોગ્ય જ થશે અને કર્મબંધ અલ્પ થવાને. પાંચ સમિતિ વિધાયક છે જ્યારે ત્રણ ગુપ્તિ નિષેધાત્મક છે – આ વાત ધ્યાનપાત્ર છે. સમિતિમાં જાગરૂક રહેવા ઉપર જોર છે. ગુપ્તિનું સ્વરૂપ નિષેધાત્મક છે પણ વાસ્તવિકતામાં તે ખૂબ સક્રિય આરાધના છે. તેમાં બહારથી નિષ્ક્રિય રહેવાની વાત દેખાય છે પણ વાત ત્યાં પૂરી થતી નથી. બહારથી નિષ્ક્રિય થઈને પછી એમાં અંદર ઊતરવાની વાત છે. બહારથી સીમિત ક્રિયા પણ અંદરથી તેજ સક્રિયતા.
સાધનાના પ્રથમ ચરણમાં સમિતિ છે. તેના હાર્દમાં છે કે બધું હોશપૂર્વક કરો, જાગૃતિમાં રહો. આપણે સમિતિ એટલે જયણા કે ધ્યાનપૂર્વકનો વ્યવહાર એ રીતે વધારે સમજીએ છીએ. પણ તેમાં મૂળ વાત છે જાગરૂકતાની. હોશ વિના ક્રિયાની જયણા સંભવે નહીં. અથવા તો આપણે જયણાને જ જાગરૂકતાનો પર્યાય સમજવો જોઈએ.
પહેલી સમિતિ ઇર્ષા સમિતિ છે. એટલે કે જે કંઈ હલનચલન કરો તે હોશપૂર્વક કરો. તે દરમિયાન કોઈ પણ નાના મોટા જીવની વિરાધના ન થાય કે કદર્થના ન થાય તે વાત તો તેમાં આવી જ જાય. પણ તેનાથી કંઈ વધારે તેમાં છે અને તે છે જાગરૂકતાની વાત. આપણે પ્રયોજન વિના કેટલું બધું હલન-ચલન કરતા હોઈએ છીએ ? કારણ કે આપણે સજાગ નથી. આપણે પ્રમાદમાં જ કેટલું બધું કર્યા કરીએ છીએ? અને તેનાથી અકારણ આપણી મોંઘામૂલી જીવન-ઊર્જાનો વ્યય કરી નાખીએ છીએ. વળી પ્રમાદ પણ કર્મબંધનું એક સબળ કારણ છે. ઇર્ષા સમિતિનું સૂત્ર છે કે હોશમાં રહો અને જરૂર વગર કોઈ હલન-ચલન પણ કરશો નહીં. આપણને જીવનમાં નવરાશ નથી મળતી કારણ કે આપણે અકારણ કેટલીય પ્રવૃત્તિમાં વ્યસ્ત રહીએ છીએ. વળી જે કંઈ કરીએ છીએ તે વખતે આપણે પૂરતા સજાગ પણ હોતા નથી. ઇર્ષા સમિતિ અલ્પ કર્મબંધનું કારણ બને છે. જે હિંસાથી જીવને બચાવી લે છે એટલું જ નહીં, પણ જીવનઊર્જાનું પણ જતન કરે છે. - બીજી સમિતિ છે ભાષા સમિતિ. ભગવાન મહાવીર સાધનાકાળમાં
બાર વર્ષ મૌન રહ્યા. જૈન ધર્મે મૌનને તો મોટી આરાધના ગણી છે. - જૈન ધર્મમાં સાધુ માટે મુનિ' શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે જે સહેતુક છે. જૈન ધર્મનું હાર્દ
