________________
ધર્મે ગહન ચિંતન કર્યું છે. તેમાં છ તપને-અણશન, ઊણોદરી, વૃત્તિસંક્ષેપ, રસત્યાગ, કાયકલેશ અને પ્રતિસલીનતાને-બાહ્ય તપ કહ્યાં છે. બાહ્ય તપથી તપની શરૂઆત થાય પણ જ્યારે તે બહાર ન રહેતાં અંદર ઊતરવા માંડે ત્યારે તે અત્યંતર બની જાય. પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ અત્યંતર તપ છે. બાહ્ય તપ તો અત્યંતર તપની પૂર્વતૈયારી રૂપે હોય છે. '
વાસ્તવિકતામાં તપ જીવની શક્તિને-ઊર્જાને જગાવે છે. આપણી અંદર ઊર્જા છે પણ તે સુષુપ્ત છે-બુઝાયેલી છે. તપ તેને સંકોરીને તેજ કરે છે. તપ અંતરની જ્યોતને પ્રજ્વલિત કરે છે અને તેના તાપમાં જીવાત્મા ભવોભવનાં કર્મોને ભસ્મીભૂત કરી નાખે છે. કર્મનો નાશ થયા વિના જીવ સ્વભાવમાં ન આવી શકે. તપ એ શક્તિ છે-ઊર્જ છે. તપથી ઉત્પન્ન થયેલી શકિતને જે સાચવી જાણે અને તેને યોગ્ય દિશામાં વાળી શકે તે જ તપનો લાભ મેળવી શકે. તપ તો એક પ્રકારનો યજ્ઞ છે.
તપમાં ભૌતિક શરીરને સંતાપવાની કે શોષવાની વાત નથી, પણ ઊર્જાશરીરને (તેજસ દેહને) સમૃદ્ધ કરવાની વાત છે, તપથી આવિષ્કાર પામેલી ઊર્જાને અંતર્મુખ કરી તેને (આત્માનો) સ્વભાવસિદ્ધ કરવા માટે નવાં કેન્દ્રો ઉપર લઈ જવાની હોય છે. જેથી આત્મા વિભાવમાંથી સ્વભાવમાં આવવા માંડે. તપનો મૂળ ભાવ છે કે હું શરીર નથી. હું સર્વશક્તિશાળી આત્મા છું. વિભાવ એટલે શરીર સાથેનું તાદાભ્ય. તપનું સૂત્ર છે કે શરીર સાથેનું તાદાભ્ય તોડી આત્મા સાથે તાદામ્ય સાધો. તપ, પોતાને પોતાનામાં લઈ જવા માટેનું અમૃતધાર છે. જો સમજીને ભાવપૂર્વક તપ થાય તો તે સીડી બનીને સાધકને ઉપર લઈ જાય. જો તપ કેવળ દ્રવ્યતપ જ બની રહે એટલે કે બહાર જ રહી જાય તો તે કષ્ટ બનીને થોડાક પુણ્યનું ઉપાર્જન કરી આપે. અને જો તે વિકૃત થઈ જાય તો તે જીવને નીચે પાડનારું પણ નીવડે. તપ એ સીડી છે જે ઉપર લઈ જાય છે. પણ જે સીડી ઉપર જવા માટે કામ આવે તેનો ઉપયોગ નીચે ઊતરવા પણ થઈ શકે છે. આપણે સીડીનો કેવો ઉપયોગ કરીશું તેનો આધાર આપણા ભાવમાનસ ઉપર રહે છે. તપ યોગ્ય રીતે, ભાવ સહિત થયું હોય તો તે આત્મા અને શરીર
જૈન ધર્મનું હાર્દ
