________________
* આપણે મૂળથી જ ખોટો માર્ગ પકડ્યો છે તેથી આપણને કયારેય સુખશાંતિ મળતાં નથી. આપણને પતિ-પત્નીમાં સુખ લાગે છે, પુત્રપરિવારમાં સુખ દેખાય છે. ગાડી-વાડીમાં, પદ-કીર્તિમાં ઇત્યાદિમાં આપણે સુખ શોધીએ છીએ. આ બધા વિભાવો છે. વિભાવોમાં હંમેશાં અન્યની ઉપસ્થિતિની આવશ્યકતા રહે છે. તેથી અન્યના આલંબન વિના આપણને સુખ નહીં જડે. અન્યનું આલંબન એટલે પરાધીનતા. અન્ય કયારેય આપણું ન બને. તે અન્ય જ રહેવાનું. વળી અન્ય વ્યકિત પોતાનું સુખ બીજા કોઈ અન્યમાં શોધતું પણ હોય તેથી આ અન્યનો સંસાર સરકતો જ રહેવાનો. આપણે અન્યના સંબંધો એટલે કે બહારના સંબંધોમાં સુખ માન્યું છે. માટે આપણને અંતે દુઃખ જ મળ્યું છે. અન્ય સંબંધ હોય કે વસ્તુ હોય પણ તેનાથી જે સુખ મળે તે કયારેક કાયમનું ન હોય.
તત્ત્વના ગૂઢાર્થમાં તો શરીર પણ આત્મા માટે અન્ય” છે. તેથી તો શરીર આપણને આટઆટલું રંજાડે છે અને રખડાવે છે. અન્યમાં સુખની કલ્પના તે જ ભ્રાંતિ છે. અને તે જ્યારે તૂટે છે. ત્યારે દુઃખના દરિયા ઊમટી પડે છે. આત્માથી અન્ય તે બધું વ્યર્થ છે. આપણને ક્યાંય કોઈ સંબંધ કે વસ્તુ વ્યર્થ લાગે કે વ્યર્થ સાબિત થાય એટલે આપણે તે બદલવાનો વિચાર કરીએ છીએ. પણ એ નથી સમજતા કે અન્ય માત્ર છેવટે વ્યર્થ જ નીવડવાનું. અન્યની પોકળતા સમજી લઈને આપણે સ્વ'માં આવી જઈએ તો સુખનાં મંડાણ થઈ જાય. તેથી તો કહે છે; કે જીવ સામાયિકમાં અનંતની સમૃદ્ધિની ઝાંખી કરી લે છે, અને તે દેવોના સુખનેય આંબી જાય છે. આ છે જૈન ધર્મના ધર્મની વાત. આ વાત સમજ્યા વિના ધર્મ સાથે અનુસંધાન કેવી રીતે કરાય? સાચી વાત ન સમજવાને કારણે લોકો ચાલે છે ઘણું પણ પહોંચે છે ઓછું. દોડે છે તો સૌ પણ મંજિલ તો કોકને જ મળે છે. - ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં ‘વત્યુ સહાવો ધમ્મો' એટલે કે વસ્તુનો સ્વભાવ તે જ ધર્મ એમ કહેવાયું છે. જીવાત્મા પોતાના ગહનતમ સ્વભાવમાં આવી જાય એટલે ધર્મમાં આવી ગયો ગણાય.
જૈન ધર્મનું હાર્દ
