________________
સમ્યક જ્ઞાનની જ વાત સમજવી રહી. સમ્યક જ્ઞાન એટલે યથા-તથા જ્ઞાન. જે વસ્તુ જે સ્વરૂપે છે તે જ સ્વરૂપે તેને જાણવામાં આવે તે જ જ્ઞાન, બાકી બધું અજ્ઞાન જ સમજવાનું. અહીં અજ્ઞાન એટલે જાણકારીનો અભાવ નહીં ગણવાનો. પણ જે માર્ગ શિખર ઉપર 'ન પહોંચાડે, જે માર્ગે જતાં મંજિલે ન પહોંચાય તેને માર્ગ કેમ કહેવાય? આ રીતે જૈન ધર્મ જ્ઞાનનું મૂલ્યાંકન કરે છે. તે પ્રમાણે આત્મા વિશેની જાણકારીને જ જ્ઞાન ગણાય.
સામાન્ય રીતે લોકો જેને જ્ઞાન ગણે છે તે તો વિષયની જાણકારી છે. આવી જાણકારી સંસારમાં સફળ થવા માટે જરૂરી ગણાય. તેનાથી કીર્તિ મળે, વાહ-વાહ થાય, તે વેચીને કે તેને આધારે ધન-સંપત્તિનું ઉપાર્જન થઈ શકે. પણ તે સમ્યક જ્ઞાન નથી કારણ કે સરવાળે તો તેમાં આત્માનું અહિત રહેલું છે. જૈન ધર્મ તો આવા જ્ઞાનથી સાવધ રહેવા જણાવે છે કારણ કે આવી માહિતી કે જાણકારી વ્યવસ્થિત રીતે પાપાચાર આદરી શકે, વિનાશનાં સાધનો બનાવી શકે અને પોતાના તેમજ અન્ય જીવો મોટે દુઃખનું કારણ બની રહે. જે જ્ઞાન આત્માને ઉપકારક છે તે જ સમ્યક જ્ઞાન છે. સમ્યક જ્ઞાનમાં પાયાની વાત છે ભેદજ્ઞાન એટલે શરીર અને શરીરમાં વ્યાપી રહેલ ચૈતન્ય-જીવાત્મા બંને જુદાં છે તે જ્ઞાન. આવું જ્ઞાન પોપટિયા જ્ઞાન હોય તો ન ચાલે. જ્ઞાન આત્મસાત્ થયેલું હોવું જોઈએ. તે વિશે મનમાં સહેજ પણ શંકા ન હોવી જોઈએ. આ માટે જૈન દર્શને અમુક ભૂમિકાને આવશ્યક ગણી છે. આત્માની વિશુદ્ધિ વિના આવા જ્ઞાનની ઉપલબ્ધિ થઈ શકતી નથી અને ચિત્તનિરોધ વિના આત્મા વિશુદ્ધ થઈ શકતો નથી.
આજે આપણી પાસે અઢળક માહિતી પડેલી છે છતાંય આપણે બધા એક રીતે જ્ઞાનવિહોણા છીએ. વાસ્તવિકતામાં આપણને સાચા જ્ઞાનની દિશા જ પ્રાપ્ત થઈ નથી. સમ્યક જ્ઞાનવાળો જીવ રાગ અને દ્વેષથી મુક્ત ન થયો હોય પણ તેના રાગ-દ્વેષ ઘણા પાતળા પડી ગયા હોય. તેનામાં સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવ જાગ્યો હોય, તેનો વ્યવહાર મૈત્રીભાવપૂર્ણ હોય, આવા જીવને વસ્તુઓ કે વ્યક્તિઓ સાથે સંબંધો નથી હોતા તેમ નહીં, પણ તેને તેમની પ્રત્યે મમત્વ નથી હોતું. અહં
પર
જૈન ધર્મનું હાર્દ
