________________
વિઘટન થતાં ચૈતન્ય વિરમી જાય છે. આમ તેમના મતે ચેતના પાંચ મહાભૂતોની પહેલાં પણ નથી હોતી અને પછીથી પણ નથી હોતી.
જૈન ધર્મ આત્મવાદી છે. તે માને છે કે જડમાંથી ચેતન પેદા ન થઈ શકે. જડ દ્વારા ચેતન વ્યક્ત થાય છે અને જડનો સહારો ન રહેતાં ચેતન અવ્યકત થઈ જાય છે પણ તેનું અસ્તિત્વ તો બની જ રહે છે. આપણે આગળ જૈન ધર્મની ધારણા વિશે વાત કરી ગયા કે આત્માનું અસ્તિત્વ તો છે જ અને તે પણ અનંત જીવોનું. વળી આ અનંતા જીવો, નથી જન્મતા કે નથી મરતા એટલે કે તેને કોઈએ બનાવ્યા નથી અને તેમનો કયારેય નાશ થવાનો નથી. આપણે જેને જન્મ-મરણ કહીએ છીએ તે શરીરનાં જન્મ અને મરણ છે. પણ ઉપચારથી આપણે જીવનું જન્મમરણ કહીએ છીએ. આમ સંસારમાં અનંતા જીવો છે જ અને તેમની ઉત્પત્તિ અને લય ન હોવાને કારણે તેઓ નિત્ય છે. આમ સંસાર વિશેની મૂળભૂત જૈન ધારણામાં આપણા પ્રથમના બે મુદ્દા તો આવી જ જાય છે. પછી આત્મા ક્યાંથી આવ્યો અને કેમ તે નષ્ટ થતો નથી તે વાતને માટે તો અવકાશ જ નથી રહેતો કારણ કે તે તો આપણી મૂળભૂત ધારણા છે અને તે ધારણાની ધારાએ તો આપણે આગળ વધી રહ્યા છીએ.
આપણને પળે પળે સુખદુઃખનું સંવેદન થાય છે. જીવ માત્ર સુખનો એટલે કે અનુકૂળ સંવેદનનો ઇચ્છુક છે. તેથી જે જીવની વિચાર કરવાની ક્ષમતા છે તે સ્વાભાવિક રીતે વિચાર કરવાનો જ કે હું સુખી કેમ? હું દુઃખી કેમ? જો ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ હોય તે કરુણાપૂર્ણ હોય અને વળી જો તેના હાથની જ વાત હોય તો તે એક જીવને સુખી કરે અને બીજાને દુઃખી કેમ રાખે? અહીં જૈન ધર્મ સૌ કરતાં આગળ નીકળી ગયો છે અને તે કહે છે કે કોઈ બહારની સત્તા આપણને સુખી કે દુઃખી કરતી નથી. કોઈને એમાં રસ શું? અને જો કોઈ તેવો રસ લે તો તેને ઈશ્વર કેમ કહેવાય? આવો રસ તો મનુષ્યને હોઈ શકે પણ મનુષ્યત્વની ઉપર ઊઠી ગયેલા આત્માને કે પરમાત્માને હોઈ શકે ખરો? ઈશ્વર જો સર્વસત્તાધીશ હોય તો તેણે સૌને સુખી જ કરી દેવાના હોયને! અને વળી તેમાં વિલંબ શા માટે કરવાનો હોય?
જૈન ધર્મ જીવના પોતાના સુખ કે દુઃખ માટેનો યશ કે અપયશ કોઈને જૈન ધર્મનું હાર્દ
૨૧
