________________
૩. જ્ઞાન-વિજ્ઞાન (અસ્તિત્વના છ ઘટકો)
ભગવાન મહાવીરનું શાસન એટલે એક ને બે જેવી વાત. તેમાં કોઈ રહસ્ય નહીં, ગોપનીય નહીં કે ન સમજાય તેવી વાત નહીં. જૈન ધર્મની વિશેષતા છે કે તે જીવ, જગત અને ઈશ્વર વિશે જેટલો સ્પષ્ટ છે તેટલો અન્ય કોઈ ધર્મ ભાગ્યે જ હશે. કોઈ પણ ધર્મ કેટલો વિશદ કે સ્પષ્ટ છે તેનું મૂલ્યાંકન કરવું હોય તો તે ધર્મે જીવ, જગત અને ઈશ્વર વિશે શો વિચાર કર્યો છે, તેની તે પરત્વેની ધારણા કેવી છે તે બાબત તપાસી જોવી જોઈએ. જો તે બાબત આપણે સ્પષ્ટ થઈ જઈએ, આપણને તે કડીબદ્ધ અને સ્પષ્ટ લાગે તો આગળ ઉપર આપણે શું કરવાનું રહે છે તે અંગે કોઈ સંદેહ રહે નહીં અને તેને અપનાવવામાં ક્યાંય કંઈ ગૂંચ નડે નહીં.
ઈશ્વર :
પરમાત્મા સૌ ધર્મોની એક કે બીજી રીતે મંજિલ છે તેથી સૌ પ્રથમ આપણે તે વિશે વિચાર કરીએ. ‘ભગવાન’ શબ્દ તો સૌ ધર્મોએ વાપર્યો છે પણ જૈન ધર્મને ભગવાન શબ્દથી જે અભિપ્રેત છે તે અન્ય ધર્મો કરતાં ઘણું ભિન્ન છે. જૈન ધર્મ અને બૌદ્ધ ધર્મને છોડીને લગભગ બધા ધર્મોએ ભગવાન કે ઈશ્વરને જગતના સર્જક તરીકે સ્વીકાર્યો છે. જૈન ધર્મે ભગવાનને માર્ગ બતાવનાર દર્શક તરીકે ગણ્યો છે. ‘સર્જક’ ` અને ‘દર્શક’ આ બે શબ્દો વચ્ચે આભ-જમીનનો ફેર છે.
ભગવાન સૃષ્ટિનું સર્જન કરે, તેનું પાલન કરે અને તેનું વિસર્જન પણ કરે તે લગભગ બધા ધર્મોની ધારણા છે. ભગવાન આમ કેમ કરે, કયારે કરે તેવા પ્રશ્નો જે-તે ધર્મોમાં અસ્થાને ગણાય છે અને તેમણે તે માટે જે સમાધાનો આગળ કર્યા છે તે તર્કબદ્ધ લાગે તેવાં નથી. એ બધાં સમાધાનોમાંથી કેવળ એક જ સૂર નીકળે કે ભગવાન સર્વસત્તાધીશ છે અને તેને ઠીક લાગે તે એ જૈન ધર્મનું હાર્દ
૨૭
