________________
૨. આધારશિલા
જૈન ધર્મ એટલે આત્મસત્તા અને કર્મસત્તાના સંઘર્ષની વાત. જીવની સાથે કર્મ ઓતપ્રોત થઈ ગયું છે અને જીવ જો કર્મથી મુક્ત થઈ જાય તો તે સ્વયં મુક્ત થઈ જાય. આ વાત જૈન ધર્મના પાયાની વાત છે. પ્રશ્ન થાય કે જીવને કર્મ કયારે ચોંટ્યું? આત્મા કર્મથી કેમ ખરડાયો? જૈન ધર્મ તેના ઉત્તરમાં એટલું જ કહે છે કે અનાદિ કાળથી જીવને કર્મનો સંયોગ થયો છે. આ એક પરિસ્થિતિ છે. તે સ્વીકારીને જ આપણે આગળ વધવાનું છે. સંસારનો કોઈ સર્જનહાર નથી. સંસાર છે અને તે આવો જ છે. તેની કોઈ આદિ નથી તેમજ તેનો કોઈ અંત નથી – કયારેય અંત નથી. જૈન ધર્મની આ મૂળભૂત ધારણા છે.
સંસારમાં અનંતા જીવો છે જેની કલ્પના પણ ન થઈ શકે. જીવો ગાઢ મૂર્છાિમાં પડેલા છે. લગભગ જડ જેવી અવસ્થામાં તે લાખો-કરોડો વર્ષોથી પડ્યા રહ્યા છે અને આમ જ મોટા ભાગના જીવો કોઈ કારણ વિના, કોઈ સભાન પ્રયાસ વિના, કોઈની કૃપા કે હસ્તક્ષેપ વિના આપોઆપ આવી જડવત્ પરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળી જાય છે અને હાલીચાલી શકાય તેવી ચર અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. આવી ચર અવસ્થામાંથી વળી કેટલાક જીવો અથડાતા-કુટાતા આગળ વધે છે અને તેમને મનની પ્રાપ્તિ થાય છે, બુદ્ધિ મળે છે. આવા તો કેટલાય જીવો દુનિયામાં ફરે છે, જન્મ-મરણ કર્યા કરે છે પણ એમાંથી વળી કેટલાક અતિ ભાગ્યશાળી જીવોને ધર્મનું વાતાવરણ મળી જાય છે. આવા અપવાદ જેવા જીવોની જે અલ્પસંખ્યા સંસારમાં છે તેમાં આપણે આવી ગયા છીએ. આપણો નંબર લાગી ગયો છે.
જીવનમાં કેવળ નહીંવત્ ધબકાર જેવા જડવત્ જીવન અર્થાત્ નિગોદમાંથી બહાર નીકળી ચર અવસ્થામાં આવવા માટે જીવ કંઈ સવિશેષ પુરુષાર્થ કરતો નથી. અમુક જીવો ચર અવસ્થામાં આવ્યા અને બીજા કેમ ન આવ્યા તે વિશે કોઈ પ્રશ્ન કરે તો આપણી પાસે તેનો ઉત્તર જૈન ધર્મનું હાર્દ
૧૭
જે.ધ.હા.-૨
