________________
हे सिद्धशिलेचे प्रतीक आहे . स्वस्तिक हे सर्वथा मंगलकारी आहे . जैन धर्मात तसेच जैन समाजात नेहमी शुभ कार्यात स्वस्तिकाचा उपयोग करतात . पूजा, विवाह, गृहप्रवेश , मंदिर सर्वच ठिकाणी स्वस्तिकाचे चिन्ह शुभ म्हणून वापरतात. धर्मचक्र :
धर्मचक्राचाही जैन शासनात वापर करतात . धर्मचक्र हे जिनेंद्र वृषभदेव, महावीरांचे , जयवंतांचे प्रतीक आहे. जैन शासनात धर्मचक्राची विविध रूपे आढळतात . शास्त्रामध्ये याचे स्पष्ट वर्णन आहे. शिवकोटी आचार्यांनी भगवती आराधनेत १२ आरे असलेल्या धर्मचक्राचे वर्णन केले आहे. हे १२ आरे जिनवाणीच्या द्वादशांगांचे प्रतीक आहेत . २४ आरेवाले धर्मचक्र २४ तीर्थंकरांचे प्रतीक आहे. १६ आरेवाले धर्मचक्रेही आढळतात. संपूर्ण प्रजेचे कल्याण होवो , यथासमयी वर्षा होवो , समस्त रोगांचा अभाव होवो, चोरी, महामारी व अकाल मृत्यू वा दुष्काळ जगात एक क्षणभरही राहू नये. सर्वदा सुकाळ राहो तसेच दशधर्माचे पालन होवो , हाच संदेश धर्मचक्र देते .
जैन शासनाचा ध्वज पाच रंगांचा आहे. त्यात क्रमशः समान प्रमाणात अरुणाभ , पीताभ, श्वेताभ , हरिताभ आणि गडद नीलाभ रंगांच्या आडव्या पट्ट्या असतात. श्वेत पट्टीवर मधोमध स्वस्तिक चिन्ह अंकित केलेले असते. स्वस्तिकाची उंची श्वेतपट्टीच्या उंचीएवढी असते. हा पाच रंगांचा ध्वज पंच परमेष्ठीचे तसेच पंच महाव्रताचे प्रतीक आहे. श्वेताभ रंग अहिंसेचा, अरुणाभ रंग सत्याचा , पीताभ रंग अचौर्याचा , हीरताभ रंग ब्रह्मचर्याचा , नीलाभ रंग अपरिग्रहाचा द्योतक आहे .
हा पंचरंगी ध्वज तेव्हाचे पूज्य उपाध्याय* मुनिराज १०८ श्री विद्यानंदजी यांनी महावीर भगवंतांच्या २५०० व्या निर्वाण महोत्सवाच्या वेळी संशोधन करून तयार केला . त्यापूर्वी जैन ध्वज केशरी रंगाचा स्वस्तिक चिन्हांकित असा त्रिकोणी आकाराचा होता . (मुखपृष्ठावर ध्वजाचा रंग दाखविला आहे. तसेच धर्मचक्राचे पण चित्र आहे.)
आता प.पू. विद्यानंद मुनिराज 'आचार्य' आहेत . २५०० व्या भगवान महावीर निर्वाण महोत्सवाच्या काळात ते उपाध्याय होते.
जैन धर्माची ओळख / ५
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
