________________
भेद विज्ञानतः सिद्धाः सिद्धा ये किल केचन ।
तस्यैवाभावतो बद्धाः बद्धा ये किल केचन ।। अर्थ :
आजपर्यंत जे कोणी सिद्ध झाले , ते सर्व भेदविज्ञानानेच सिद्ध झाले व जे कोणी या जगात बद्ध आहेत , ते भेदविज्ञानाच्या अभावामुळेच होय . आत्म-अनात्म तत्त्वांचे यथार्थ भेदविज्ञान हाच मोक्षाचा सुलभ उपाय आहे. परंतु , जोपर्यंत हे करणे शक्य वाटत नाही ; तोपर्यंत मंद कषायरूप राहणे योग्य आहे . यद्यपि शुभरागरूप शुभयोग हे पुण्यबंधालाच कारणीभूत होते . प्रमादी , स्वच्छंदी , असंयमी जीवन घालवून नरक, निगोदाचे दुर्गती दुःख भोगण्यापेक्षा व्रत , नियम , दया , दान , पूजा आदी व्यवहारधर्माचे यथोचित पालन करून पुण्य संपादन करून संसारातील जीवन सुगती , सुखामध्ये व्यतीत करावे व परंपरेने भविष्यकाळी मोक्षसुखाची प्राप्ती करून घ्यावी हाच एकमेव श्रावकाचा आचारधर्म आहे . मुमुक्षु हा नेहमी मोक्षाच्या पायऱ्या चढण्यास तत्पर असतो.
श्रावकाचे तीन भेद आहेत. १) पाक्षिक , २) नैष्ठिक , ३) साधक . १) पाक्षिक : श्रावकधर्म ग्रहण करणे मला प्रयोजनभूत आहे, असा ज्याचा पक्ष आहे तो सम्यग्दृष्टी श्रावक पाक्षिक श्रावक आहे. तो आठ मूलगुण व सात व्यसनांचा त्याग करतो. परंतु , त्यात अतिचार असतो. देवगुरूधर्माची यथार्थ श्रद्धा त्यास असते. २) नैष्ठिक श्रावक : हा ११ प्रतिमांचे पालन करणारा व अणुव्रत , गुणव्रत, शिक्षाव्रताचे पालन करणारा असतो. तो आठ मूलगुण व सात व्यसनांचे पालन व्यवस्थित करतो. ३) साधक : हा सर्व आरंभ , परिग्रहाचा त्याग करून अंती समाधीमरण साधून आत्मस्वभावात राहण्याचा अभ्यास करणारा योगी पुरुष असतो. तो समाधीमरण साधतो. संपूर्ण साधना त्याचे ध्येय असते . आठ मूलगुण :
आठ मूलगुणांत पाच अणुव्रते तर काही आचार्यांच्या मते पाच उदुम्बर , तीन मकार - मद्य , मांस , मधू येते; तर सात व्यसनांत - १) जुगार , २) मांस , ३) मद्य , ४) वेश्या , ५) परस्त्रीसेवन , ६) शिकार व ७) चोरी येते .
आठ प्रहरच्या नंतरचे लोणचे, चालित रस , चमड्याचे स्पर्शित हिंग, तूप, तेल , पाणी आदींचे सेवन न करणे. चमड्याचा व्यापार न करणे.
जैन धर्माची ओळख / २९
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
