________________
राग-द्वेषाचा त्याच्याशी काय संबंध आहे , असा प्रश्न मनात डोकावतो. हेच आपण एका सुंदर उदाहरणाने समजू. जर साखरेला गरम केले तर त्यात 'गरमपणा' व 'गोडपणा' दोन्ही गोष्टी दिसतील . परंतु , गरमपणा हा संयोगामुळे आहे . अग्नीच्या संयोगाने साखर गरम केली. परंतु , तो संयोग (अग्नी) दूर होताच साखर थंड होईल व फक्त गोडपणाने कायम राहील. तसेच जीवात पण 'जाणणे' व 'राग-द्वेष' हे दोन्ही असतात. परंतु , फक्त जाणणे हाच जीवाचा मूळ स्वभाव आहे . बाकी राग-द्वेष हे कर्मामुळे आलेले भाव आहेत . ते कर्माच्या वियोगाबरोबर निघून जातील. जाणणे हा भावच जीवाचे लक्षण आहे, हे आता लक्षात आले असेलच.
आत्म्याच्या सोबत शरीराचा संबंध त्याच प्रकारचा आहे . जसा की , शरीराच्या सोबत कपड्याचा असतो .
देव देहलमे रहे पर देहसे जो भिन्न है
है राग उसमे किन्तु उस राग से भी अन्य है। शरीर एक माध्यम आहे. जाणणारा तर चैतन्यच आहे, शरीर नाही. शुद्धात्म्यामध्ये जेव्हा ती शक्ती प्रगट होते , व्यक्त होते तेव्हा तो कोणत्याही इतर पदार्थाच्या सहायतेशिवाय त्रिलोकवर्ती सर्व पदार्थांना , त्यांच्या पर्यायांना प्रत्यक्ष जाणतो. आत्म्याला जाणण्याचा उपाय
प्रत्येक व्यक्ती प्रतिसमयी तीन क्रिया करते . आम्ही प्रथम दोन क्रिया नेहमी जाणत असतो . आम्ही रोगी झाल्यास त्याचे अस्तित्व जाणतो व त्याचा त्रास पण जाणतो. पण, तो त्रास जो बघतो, त्यास मात्र जाणत नाही. इथेच आमचे सर्व गणित चुकते . जाणणारा जाणत आहे ; परंतु आम्ही त्यास पकडत नाही. कारण, आमचे मागील संस्कार नाहीत. पण, तरी ती सूक्ष्मता आम्ही मानवदेही जाणतो , लोभाला जाणतो. पण, स्वतःला का नाही जाणत? कारण , त्या 'स्व'मध्ये आपलेपणा नाही, एकत्व नाही तसेच तादात्म्य नाही. बोलत असताना सुद्धा मी फक्त बोलणारा नाही तर फक्त जाणणारा आहे. चालण्याच्या क्रियेला मी जाणणारा आहे. याप्रकारे या जीवाला 'स्व' व 'परा 'मध्ये भेदज्ञान करावयास पाहिजे म्हणजे तो लपून बसलेला 'स्व' पकडता येईल, हे सर्वांनाच शक्य आहे. प्रयत्न , रुची. पुरुषार्थ फक्त हवा . आचारांगसूत्रात सांगितले आहे - 'जे आया से विण्णाया, जे विण्णाया से आया ।"
जैन धर्माची ओळख / ५७
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
