________________
जैनांची राजनीती व शासनसंस्था, कायदाही प्रसिद्ध आहेत. जैनांचे तीर्थंकर हे क्षत्रिय असून, उत्तम शासन करायचे. गृहस्थावस्थेत उत्तम शासनसंस्थेचा आदर्श त्यांनी दाखविला. ते पराक्रमी, अजिंक्य, चक्रवर्ती, वीर होते. जैन ग्रंथांत राजा कसा असावा, न्यायव्यवस्था कशी असावी, याचेही वर्णन सापडते. नि:पक्षपणे न्यायदान करणे, , हे राजाचे प्रमुख कर्तव्य ठरते. जैन कायदाही प्राचीन आहे. भगवान वृषभनाथ हे जैन कायद्याचे मूळ संस्थापक होते. भद्रबाहुसंहिता हा ग्रंथ २३०० वर्षांहून प्राचीन आहे. तो भद्रबाहू श्रुतकेवलीच्या वेळचा आहे.
संपूर्ण वैज्ञानिक छोट्या-मोठ्या शोधाचा भरीव पाया केवळ जैन तत्त्वज्ञान आहे. स्याद्वादाची महती व अनेकान्ताची शैली, सर्वच प्रश्नांची उत्तरे देण्यास समर्थ आहेत. जैन धर्म पूर्णपणे आस्तिक अथवा नास्तिकही झाला नाही. तो स्वैराचारीही झाला नाही किंवा कर्मकांडीही बनला नाही. तो पूर्णपणे अरण्यवासी झाला नाही तर सगळ्या अतीत सिद्धान्तांचे रक्षण करीत त्याने व्यवहारवाद सांभाळला. तो वाद सापेक्षवादाने 'सगळे काही होता' आणि निरपेक्षवादाने 'काहीच नव्हता. '
भौतिक वा आध्यात्मिक पद्धतीने प्राप्त झालेल्या सर्व ज्ञान-विज्ञानाची आधारशिला जैन तत्त्वज्ञान आहे. येथे कोणत्याही शाश्वत मूल्यांचा विरोध नाही. व्यवस्थेचे सुंदर चित्र जैन तत्त्वज्ञानात दिसते. प्रत्येक वस्तू स्वतः सिद्ध आहे. वस्तूंचे अस्तित्व अबाधित आहे. वस्तू उत्पाद - व्यय - ध्रौव्यात्मक आहे. ध्रुवांश हे द्रव्यात्मक, नित्य आहे. तर उत्पाद - व्यय हे अशाश्वत व पर्यायात्मक, परिणमनशील आहे. प्रत्येक वस्तू ही निरंतर बदलत असते. तिचे रूप, रंग, अवस्था बदलतात, पण द्रव्यत्व कायम असते. इतर धर्मांबद्दल इथे द्वेष नाही. पुद्गल, धर्म, अधर्म, आकाश व काल हे पाच द्रव्य जड आहेत तर जीव हे द्रव्य चैतन्यमय आहे.
माझे 'अस्तित्व' कोठे व कसे आहे? त्यासंबंधीची जिज्ञासा जीवास सत्याचा शोध घेण्यास भाग पाडते. प्रत्येक जीवात ईश्वर होण्याची शक्ती असते. फक्त त्या शक्तीचा विकास ज्ञानाद्वारे करायचा आहे. आत्म्याच्या ४७ शक्तींची महिमा जैन तत्त्वज्ञानात गायली आहे. निश्चयनय व व्यवहारनयाच्या द्वारे आत्म्याची ओळख होते. गुणस्थानाच्या पायऱ्या श्रावक व मुनींचा विकासक्रम दाखवितात. स्थूलातून सूक्ष्माकडे, परिचिताकडून अपरिचिताकडे जाण्याचा मार्ग म्हणजे तत्त्वज्ञान.
जैन धर्माची ओळख / ८३
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
