________________
अर्थात जो विज्ञाता आहे तोच आत्मा आहे व जो आत्मा आहे तोच विज्ञाता आहे.
एकदा डॉ. राधाकृष्णन मुलांना वर्गात शिकवत होते . वर्गातील एक मुलगा उभा राहिला व म्हणाला, "सर , तुम्ही नेहमी आत्म्याचीच गोष्ट सांगता. परंतु , आजपर्यंत कधी आत्मा दाखविला नाही. प्रथम तो दाखवा, तरच आम्ही मानू.''
डॉ . राधाकृष्णनांनी त्यास जवळ बोलाविले व विचारले , “तू कोण आहेस?'' तो म्हणाला, “मी बुद्धिवान मुलगा आहे .'' तर सर म्हणाले, 'मला दाखव तुझी बुद्धी .'' मुलगा म्हणाला, “सर बुद्धी सूक्ष्म आहे. कशी दाखवू?'' डॉ. राधाकृष्णन म्हणाले, "आत्मा तर त्याहून सूक्ष्म आहे. त्यास जाणण्यास अंतर्दृष्टी हवी . ती असेल तर आत्म्याचे दर्शन या जन्मीच शक्य आहे.'
आत्मा सूक्ष्म असला तरी त्यास लक्षणाने आम्ही ओळखू शकतो. 'जाणतो तोच मी' तत्वार्थसूत्रात 'उपयोगो लक्षणम्' म्हटले आहे, तर भगवतीसूत्रात ‘उवओग लक्खणे णं जीवो ।'
ज्ञानालाच आत्मा म्हटले आहे. आत्मा वचनातीत आहे. वाणीद्वारे त्याचे वर्णन तंतोतंत करता येत नाही. म्हणून शेवटी संतांनी पण 'नेति-नेति' म्हणून संबोधिले.
चार्वाक म्हणतो, आत्मा जड आहे. बौद्ध धर्म अनात्म मानतो. वेदान्तात आत्मा एक आहे. गीतेत आत्म्यास नित्य मानले; परंतु जैन दर्शन आत्म्यास परिणामी नित्य मानते.
_ 'देव जवळी अंतरी, भेट नाही जन्मभरी।' असे तुकाराम महाराज म्हणतात . आमच्या देहात परमेश्वर बसलेला आहे. तरी जन्मभर भेट नाही. तेव्हा मानव जन्मी त्यास शोधायचे काम करावयाचे आहे , हे नक्की.
आत्म-अनुभवाच्या वेळी स्वभावाचा स्पर्श मात्रच होतो . परंतु , तो स्पर्श अनुभवास येतो , सर्व जग शून्यवत होते. शरीराचे भिन्नत्व लक्षात येते. 'मी असा आहे' याचे भान होते. निर्विकल्प अवस्थेत जीव जातो. फक्त आनंद-आनंद असतो . कबीर म्हणतात -
'सहजे सहजानंद, अंतर्दृष्टी परमानंद । जहाँ देखो वहाँ आत्मानंद, सहज छूटे विषयानंद ।'
जैन धर्माची ओळख / ५८
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
