________________
परिणामास सूक्ष्मसांपराय गुणस्थान म्हणतात . या गुणस्थानातून वर चढणारा उपशम श्रेणीचा जीव अकराव्या गुणस्थानात जातो व सत्तेतील चरित्र्यमोहनीय कर्माच्या उदयाने अंतर्मुहूर्तात नियमाने खाली पडतो. पण , क्षपक श्रेणीचा जीव सरळ बाराव्या गुणस्थानात जाऊन पुढे १३, १४व्या गुणस्थानात जातो व मुक्त होतो . तो खाली पडत नाही. ११) उपशांत मोह : जेथे चरित्रामोहनीयच्या २१ प्रकृतीचा उपशम झाला असताना जीवाचे वीतरागी, निर्मळ शुद्ध परिणाम होतात, त्यास उपशांत मोह गुणस्थान म्हणतात . १२) क्षीणमोह : चारित्र्यमोहाचा संपूर्णपणे क्षय झाला असताना जीवाचे निर्मळ परिणाम होतात. १३) सयोग केवली गुणस्थान : या गुणस्थानात चार घाती कर्मांचा पूर्णपणे नाश होतो. जीवाला आपले स्वभाव चतुष्ट्य अनंतज्ञान , अनंतदर्शन , अनंतसुख , अनंतवीर्य प्राप्त होतात. आत्मा हा परमात्मा बनतो. इथे नऊ क्षायिक लब्धी प्राप्त होतात. येथे काययोग असतो म्हणून सयोग केवली म्हणतात. त्यांना शरीर असते म्हणून सकल परमात्मा पण म्हणतात .
समवसरणामध्ये सर्वज्ञ भगवान भव्य जीवांना उपदेश देतात . सिंहासनावर अधर बसतात . दिव्यध्वनी खिरते . हे सर्व काही नियतिवश , नियोगवश होते . त्या क्रियाकडे अरिहंत भगवानचे लक्ष नसते , रुची नसते , राग नसतो. अरिहंत भगवान १८ दोषांनी रहित असतात . ते केवलज्ञानाने लोक-अलोकातील सर्व वस्तू व त्यांचे पर्याय यांना युगपत् जाणतात . जे सत्य ज्ञान असते, ते फक्त दर्पणाकडे बघते. त्यातील चेहऱ्याकडे नाही. णमो अरिहंताणं हे नमोकाराचे प्रथम पद व प्रथम नमस्कार आहे. अरिहंत भगवान आम्हास सत्याचा मार्ग दाखवितात म्हणून प्रथम त्यांनाच वंदन केले आहे.
या गुणस्थानात काल हा कमीतकमी अंतर्मुहूर्त व जास्तीत जास्त एक कोटी पूर्वाला आठ वर्षे व अंतर्मुहूर्त कमी इतका असतो. शेवटी विहार बंद होतो व जीव समाधी योग धारण करतो. आयुकर्माची स्थिती संपत आली असताना जर इतर तीन अघाती कर्मांची स्थिती जास्त असेल ; तर ती स्थिती कमी करण्यासाठी केवली भगवान समुद्घात करतात . १४) अयोगकेवली गुणस्थान : जेव्हा अरिहंत भगवान योग निरोध करून समाधियोग धारण करतात, तेव्हा योगाचा अभाव होतो. नवीन कर्माचा
जैन धर्माची ओळख / ७०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
