________________
+ मनाच्या शांतीसाठी काय करावयास हवे , असे जेव्हा श्रीकृष्णाला विचारले तेव्हा ते म्हणाले की, 'मनास बघा', त्यास संयमित करा . जसे एक सारथी घोड्यांना करतो तसे . • हाच प्रश्न महावीरांना विचारला तर ते म्हणाले , 'आत्म्यास बघा!' + जे.कृष्णमूर्ती म्हणतात, 'जे होत आहे , तेच बघा. वर्तमानकाळात राहा.'
द्रव्यसंग्रहात ध्यानासाठी चित्ताची स्थिरता सांगितली. • हठयोगात ओंकारस्वरूपाचे ध्यान व निर्विषय मन महत्त्वाचे आहे.
तुकाराम महाराज म्हणतात , • 'सुंदर ते ध्यान उभे विटेवरी , कर कटावरी ठेवोनिया।' सगुण रूप होय. • दास कबीर म्हणतात , 'ध्यानात जागृतता हवी . चादरवर डाग लागू देऊ नका.' • ध्यान एक दिव्य साधना आहे, असे अरविंद घोष म्हणतात . त्यांनी Divine Conscious वर भर दिला आहे.
भारतीय संस्कृतीतील दोन विचारधारा
भारतीय संस्कृतीच्या दोन विचारधारा आहेत १) वैदिक आणि २) श्रमण. श्रमणात बौद्ध, जैन येतात .
वेदकालीन ध्यानात यज्ञकर्म , दीक्षा , व्रत , ब्रह्मचर्य यांचा वापर करतात . उपनिषदात म्हटले आहे . परमात्मा हृदयात वास करतो; जसे तिळात तेल व अरण्यात अग्नी लपलेला असतो. संयमरूपी तपाने व सदाचाराने आपण त्यास प्राप्त करू शकतो. कठोपनिषदामध्ये पण ध्यानविधीचा उल्लेख आहे.
महाभारतात इंद्रियांवर विजय प्राप्त करून मनास नियंत्रित कर व ध्यान कर, असा आदेश आहे. श्रीमद्भगवद्गीतेत ज्ञानयोग, कर्मयोग, भक्तियोग व ध्यानयोगाचा उल्लेख आहे. गीतेच्या सहाव्या अध्यायात समताभाव व ध्यानयोगाचा अधिक उल्लेख आहे. स्मृतिग्रंथात जपतपाचा उल्लेख आहे.
पुराणात - सविषय तथा निर्विषय ध्यानाचा उल्लेख आहे . पुराणात सांगितले आहे की , ध्यानासारखे दुसरे कुठलेच तीर्थ नाही. कुठलाही यज्ञ नाही. म्हणून ध्यान
जैन धर्माची ओळख / ६३
ATT
BI
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
