________________
१) चार ज्ञान , २) अज्ञान , ३) तीन दर्शन , ४) पाच दानादी लब्धी , ५) सम्यक्त्व , ६) चारित्र्य , ७) संयमासंयम .
कुज्ञानामध्ये कुमती , कुश्रुत , कुअवधीचा समावेश आहे ; तर सुज्ञानात (चार ज्ञान) मतिज्ञान , श्रुतिज्ञान , अवधिज्ञान व मनःपर्यय ज्ञानाचा समावेश आहे. तीन दर्शनात चक्षु , अचक्षु आणि अवधिदर्शनाचा समावेश आहे. इथे उदयप्राप्त सर्व घाती स्पर्धकांचा क्षय, सत्ताचा सर्व घाती स्पर्धकांचा उपशम तथा देशघाती स्पर्धकांचा उदय झाल्यावर क्षायोपशमिक भाव होतात. ४) औदयिक भाव : या भावाचे २१ भेद आहेत. १) ४ गती : नरकगती , तिर्यंचगती , मनुष्यगती व देवगती २) ४ कषाय : क्रोध , मान , माया व लोभ ३) ३ वेद : स्त्रीवेद, पुरुषवेद व नपुंसकवेद ४) ६ लेश्या : कृष्ण लेश्या , नील लेश्या , कपोत लेश्या , पीत लेश्या , पद्म लेश्या आणि शुक्ल लेश्या ५) १ मिथ्यात्व ६) अज्ञान ७) असंयम
असिद्धत्व
अशाप्रकारे औदयिक भाव २१ आहेत . इथे कर्माचा उदय आहे. ५) पारिणामिक भाव : द्रव्याची स्वाभाविक अनादी पारिणामिक शक्ती म्हणजे पारिणामिक भाव होय. इथे कर्माचे उदय , उपशम , क्षय आणि क्षायोपशमाची अपेक्षा नसते. पारिणामिक भावाचे तीन भेद आहेत - जीवत्व, भव्यत्व, अभव्यत्व . अशाप्रकारे जीवाचे सामान्य भाव मुख्यरूपाने पाच आहेत , तर विशेष भाव ५३ आहेत .
भाव
औपशमिक क्षायिक क्षायोपशमिक औदयिक पारिणामिक (२ प्रकार) (९ प्रकार) (१८ प्रकार) (२१ प्रकार) (३ प्रकार)
जैन धर्माची ओळख / ५१
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
