________________
आत्मा
विश्वामध्ये दोन प्रकारचे पदार्थ आहेत. एक चेतन आणि दुसरा अचेतन . ज्यांच्यात जाणण्याची शक्ती आहे किंवा जे अनुभव करू शकतात, सुखदुःखाचे वेदन करू शकतात, हे चेतन पदार्थ होय. या व्यतिरिक्त सर्व पदार्थ अचेतन आहेत. कारण, ते जड आहेत; अचैतन्यमय आहेत . जे चेतनमय आहेत, ते सर्व जीव एकाच जातीचे आहेत. परंतु, मूलभूत गुण समान असूनही त्या गुणांची अभिव्यक्ती करण्याची क्षमता सर्व जीवांत समान नाही . कारण, एकेंद्रिय जीव फक्त एकच इंद्रिय असल्यामुळे आपले अनुभव, ज्ञान सांगू शकत नाही. पंचेंद्रिय जीव मात्र पाच इंद्रियांद्वारे सहजतेने हे कार्य करू शकतो. हा जीव बीजभूत परमात्मा आहे. ज्याप्रमाणे वडाच्या बी मध्ये वडाचा वृक्ष होण्याची शक्ती, क्षमता असते; त्याचप्रमाणे प्रत्येक जीव हा पुरुषार्थाच्या जोरावर परमात्मा बनू शकतो.
जीव हा दुःखी आहे, हे सर्व जाणतात. परंतु, का दुःखी आहे, याचा विचार किंवा चिंतन फारच कमी लोक करतात. ज्या व्यक्तीमध्ये क्रोधमान- माया लोभाची अधिकता असते; ती व्यक्ती स्वतःही दुःखी असते व दुसऱ्या लोकांनासुद्धा दुःखी करते, ती व्यक्ती लोकात अप्रिय होते. ज्यास राग-द्वेष कमी असतात, त्यास आम्ही चांगला म्हणतो. तो हवाहवासा वाटतो. राग-द्वेषाचे प्रमाण आणि दुःख या दोन्हींमध्ये सरळ संबंध आहे. जीवात्मा विषयविकार = परमात्मा
राग
ग-द्वेषाच्या उत्पत्तीचा मूळ आधार आहे जीवाची अनादिकाळापासून असलेली मिथ्या मान्यता की, मी शरीर आहे. तो स्वतःस शरीररूपच मानतो व त्या शरीराशी सर्व संबंधित गोष्टी त्यास प्रिय असतात, अन्यथा नाही. ही मिथ्या मान्यता ( मी म्हणजे शरीर ) तेव्हाच दूर होईल; जेव्हा हा जीव स्वतःस ओळखेल (आत्मरूप ) आणि जाणेल की, मी शरीर नाही, शुभ-अशुभ भाव अर्थात राग-द्वेषसुद्धा मी नाही. मी तर या सर्वांहून भिन्न अशा ज्ञानाचा मालक म्हणजे आत्मा आहे.
जैन धर्माची ओळख / ५४
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
